Η Marta Sebestyen στο MusicHeaven

Γράφει ο Σωτήρης (beatlus)
20 άρθρα στο MusicHeaven

Η Marta Sebestyen χαρίζει στον ακροατή της την ευκαιρία όχι μόνο να απολαύσει μια σπουδαία φωνή, αλλά και να διαπιστώσει πως η μουσική και ο πολιτισμός δεν έχουν σύνορα. Κάτι, κάπου, κάπως, αλλά πολύ συγκεκριμένα σου αποκαλύπτει ως Έλληνα, ειδικά, μία ξεκάθαρα συγγενική σχέση με τα τραγούδια της αγαπημένης της Τρανσυλβανίας (η Anna Jano, μία ηλικιωμένη κυρία που ζούσε στα Καρπάθια, κοντά στα σύνορα με τη Μολδαβία, υπήρξε πηγή έμπνευσής της).

Να είναι μόνο η πεντατονία, κοινό χαρακτηριστικό στη μαγυάρικη και τη μουσική της Ηπείρου; Να είναι ο «χρωματισμός» που αναδύεται από τη φωνή της και παραπέμπει απευθείας στη Θράκη και τη Ρωμυλία; Ίσως κι όλα μαζί.

Στα μέσα του περασμένου Ιουνίου (2008) βρεθήκαμε στη Βουδαπέστη για να συναντήσουμε την ίδια και να σκιαγραφήσουμε τους λόγους για τους οποίους καλείται και «φαινόμενο» από τους συμπατριώτες της.

Σε προσωπικό επίπεδο, η Marta Sebestyen είναι ένας απλός και πολύ όμορφος άνθρωπος. Πάντα «ανοιχτή» προς συζήτηση, με μεγάλο ενδιαφέρον για τις τέχνες γενικότερα (όπως ζωγραφική και θέατρο) και γεμάτη ενέργεια. Στην πρώτη της συναυλία –κατά την πρώιμη εφηβεία της- με τους Sebo Ensemble, σάστισε μπροστά στον… επιβλητικό φύλακα του θεάτρου και καθώς την κυρίευσε η ντροπή να εξηγήσει πως η ίδια ήταν η τραγουδίστρια… πλήρωσε εισιτήριο! Αντίθετα, οι συμμαθητές της, που με υπερηφάνεια πήγαν να την ακούσουν, πέρασαν από την πόρτα χωρίς πρόβλημα και αντίτιμο, αφού έκαναν γνωστό πως ήταν προσκεκλημένοι της.

Η μητέρα της Marta Sebestyen δίπλα στον δάσκαλό της, Zoltan Kodaly

Η Marta Sebestyen είναι ερευνήτρια και ιέρεια της παραδοσιακής μουσικής. Η μητέρα της, Ilona Farkas, μουσικός και η ίδια, μαθήτρια του σπουδαίου Ούγγρου μουσικού και συνθέτη, Zoltan Kodaly, καταθέτει πως η Marta αρχικά τραγούδησε, λίγο αφότου έκλεισε τον πρώτο χρόνο ζωής της (!) και κατόπιν άρθρωσε ολοκληρωμένο λόγο. Ακόμη πιο εντυπωσιακό στοιχείο; Η εκπληκτική της ικανότητα να απομνημονεύει τραγούδια σε άγνωστες για την ίδια γλώσσες και να τα ερμηνεύει αυτολεξεί ύστερα από χρόνια, όπως ακριβώς τα συνέλαβε το αυτί της! Το διαπιστώσαμε ως μάρτυρες σε μία από τις συζητήσεις μας δίπλα στον Δούναβη… Κατά τον ίδιο τρόπο έφερε σε κατάσταση συναισθηματικής φόρτισης ανθρώπους σε συναυλίες της στην Ιαπωνία, στη Σαγκάη, την Κίνα, ανά την Ευρώπη, τη Νέα Ζηλανδία ή τις ΗΠΑ. Συνεπαρμένοι από το αισθαντικό του τραγουδιστικού της τρόπου, την έχουν τιμήσει και υμνήσει με σχόλιά τους ο Ιάπωνας αυτοκράτορας, η Βασίλισσα Ελισάβετ της Μ. Βρετανίας, ο πρίγκιπας Κάρολος της Ουαλίας, το βασιλικό ζεύγος της Ισπανίας, πλήθος διπλωματών ως πρέσβειρα του ουγγρικού πολιτισμού και ασφαλώς οι συμπατριώτες της επίσημοι και απλοί πολίτες, πολλάκις…

Με τον οικονομολόγο πατέρα της είχε ιδιαίτερη σχέση. Ήταν εκείνος που ουσιαστικά έβαλε τα όνειρα της Marta στην τροχιά της μουσικής του κόσμου, αφού μετά από κάθε ταξίδι –γύρισε πολλά μέρη- έφερνε μαζί του βινύλια με ήχους και μελωδίες από τις χώρες που επισκεπτόταν. Ωστόσο, ο ίδιος δεν θεωρούσε σοβαρή ενασχόληση τη μουσική και άργησε πολύ να αποδεχτεί τη δραστηριότητα της κόρης του, έστω και ενδόμυχα. Μάλιστα, δεν παραβρέθηκε ποτέ σε συναυλία της. Την παράλειψη αποκατέστησε η ίδια η Sebestyen, όταν έστειλε το τελευταίο «αντίο» προς τον πατέρα της με ένα μοιρολόι.

Η μητέρα της Marta Sebestyen, Ilona Farkas

Σε ό,τι αφορά την ελληνική μουσική παραδοσιακή μουσική, η αγάπη της είναι μεγάλη. Στα σχέδιά της βρίσκονται μία συλλογή με τραγούδια που βασίζονται στην πεντατονία, όπως και άλλη μία με παιδικά παραδοσιακά τραγούδια. Και στις δύο περιπτώσεις θα συμπεριλαμβάνονται και αναφορές στη χώρα μας. Διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με Έλληνες που ζουν ως μετανάστες στην Ουγγαρία ή έτυχε να την γνωρίσουν στη Βουδαπέστη, όπου μένει. Ένας από αυτούς της δεύτερης περίπτωσης, ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς, την «απαθανάτισε» στο «Music Box» (1990).

Η φήμη της εκτοξεύτηκε παγκοσμίως με τη συμμετοχή της φωνής της –και όχι τη συνεργασία της, όπως μας εξηγεί η ίδια- στο «Marta’s song» των Deep Forest και το soundtrack του φιλμ «Ο Άγγλος ασθενής».

Το παλιό σημειωματάριο της Marta με 170 παραδοσιακά τραγούδια. Η προσήλωσή της στη μουσική είναι φανερή στο σκίτσο της, όπου στα πόδια του χορευτή υπάρχουν μουσικά «κλειδιά»

Τι σημαίνει για εσάς η μουσική;

«Εκεί που σταματούν οι λέξεις, αρχίζει η μουσική και γι’ αυτό ίσως μου είναι τόσο σημαντική. Πάντα ένα τραγούδι με βοηθάει να τα καταφέρω με μια κατάσταση για την οποία μου τελείωσαν οι λέξεις. Ίσως αυτή να είναι και η μαγεία της παραδοσιακής μουσικής. Όχι, οποιασδήποτε μουσικής, αλλά της παραδοσιακής συγκεκριμένα. Κάποτε στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, είχαμε πάει για συναυλία και στο ίδιο κτίριο, υπήρχε μουσείο Προϊστορίας. Ήλπιζα, λοιπόν, να δω αυτούς τους εντυπωσιακούς σκελετούς των δεινοσαύρων για να βγάλω μερικές φωτογραφίας για τα παιδιά μου. Δυστυχώς, όμως το μουσείο έκλεισε νωρίτερα από την ώρα του sound check. Προσπάθησα να εξηγήσω στον βλοσυρό φύλακα πως είχα έρθει από πολύ μακριά. Ήταν ανένδοτος. Ωστόσο, μετά από λίγης ώρας συζήτηση μου είπε ότι ήταν Ιρλανδός κι έτσι βρήκα την ευκαιρία να του τραγουδήσω ένα τραγούδι της πατρίδας του. Γούρλωσε τα μάτια του, άρχισε να μαλακώνει και με βλέμμα μεγάλης έκπληξης με ρώτησε «πως είναι δυνατόν να γνωρίζεις το αγαπημένο τραγούδι της μητέρας μου;». Αυτό ήταν! Συγκινημένος, μου άνοιξε την πόρτα του μουσείου και ήρθε μαζί μου στις αίθουσες. Πολλές φορές ένα παραδοσιακό τραγούδι είναι ικανό να ανοίξει μία πόρτα, κυρίως αυτή της ψυχής»

Γιατί διαλέξατε την παραδοσιακή μουσική για να ασχοληθείτε κι όχι ένα άλλο είδος πιο ποπ;

«Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, τα παραδοσιακά όργανα μου δημιουργούσαν ακαταμάχητη έλξη. Στη ζωή μου το νόημα της μουσικής είναι το ίδιο με το νόημα της ευτυχίας. Είναι το ίδιο το νόημα της ζωής μου. Σε πολλές περιπτώσεις είχα την ευκαιρία για κάτι πιο ποπ, όμως τα τόσα τραγούδια αυτής της μουσικής πού βρίσκονται τώρα; Αντίθετα, τα παραδοσιακά τραγούδια θα είναι πάντα εδώ κοντά μας»

Το γράμμα από πιστοποιητικό νίκης της σε διαγωνισμό τραγουδιού

Νιώθετε, λοιπόν, αυτή τη σχέση ως πεπρωμένο…

«Ακριβώς, και αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο έδωσα τον τίτλο «Kismet» σε ένα από τα cd μου. Προφανώς, ο καθένας μας έχει γεννηθεί για ένα σκοπό, αλλά πρέπει να τον ψάξουμε. Προσωπικά, είμαι ευτυχισμένη, γιατί τον ανακάλυψα και τον ακολούθησα από πολύ μικρή. Παραβλέποντας, μάλιστα και τις προειδοποιήσεις του πατέρα μου, που ήταν ιδιότροπος και δεν συμφωνούσε με τις επιλογές μου»

Πιστεύετε πως η παραδοσιακή μουσική μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα το μυστήριο της ανθρώπινης φυλής;

«Η συγκεκριμένη μουσική μας χαρίζει γνώση, μηνύματα και κωδικοποιημένες πληροφορίες. Αναρωτιέμαι μερικές φορές, γιατί οι άνθρωποι θέλουν να πάνε στο διάστημα για να ανακαλύψουν καινούργια πράγματα, όταν υπάρχουν ακόμα τόσα πολλά θαυμαστά και θησαυροί τριγύρω μας εδώ στη Γη. Οφείλουμε μονάχα να το συνειδητοποιήσουμε και η παραδοσιακή μουσική είναι ένα από τα καλύτερα παραδείγματα. Πρόκειται για μια πανάρχαια συλλογή γνώσης και σοφίας. Όταν διαβάζεις τους στίχους των παραδοσιακών τραγουδιών καταλαβαίνεις πόσα πολλά γνώριζαν για τη ζωή οι Ινδιάνοι της Αμερικής ή δικοί μας πρόγονοι στην Τρανσυλβανία, για παράδειγμα. Κι όλη αυτή η σοφία περικλείεται σε λίγες μόνο λέξεις»

Ιδιόχειρα υπογεγραμμένο ευχαριστήριο γράμμα από τον πρίγκηπα Κάρολο

Η συνεργασία σας με τους Deep Forest (σ.σ. «Marta’s song» στο cd, Boheme) υπήρξε εξαιρετικά επιτυχημένο παράδειγμα μίξης διαφορετικών ήχων και πολιτισμών. Ποια είναι γνώμη σας, γενικά για την world music;

«Ακόμη και στην world music υπάρχουν αρκετοί διαφορετικοί τρόποι και κατευθύνσεις για να διαλέξεις. Εκείνη την εποχή, το 1996, όταν οι Deep Forest έβγαλαν το cd, πραγματικά σοκαρίστηκα! Η παραδοσιακή μουσική είναι τόσο ιδιαίτερη και απογοητεύτηκα γιατί δεν ρωτήθηκα για τη συμμετοχή της φωνής μου σε αυτή τη δουλειά. Δεν νομίζω πως αυτό ήταν ένδειξη σεβασμού. Βέβαια, αργότερα όταν τους γνώρισα διαπίστωσα πως ήταν ωραίοι άνθρωποι και μου εξήγησαν πως ένιωθαν μεγάλη έλξη από τα τραγούδια μου. Ωστόσο, δεν έψαξαν πίσω από τα τραγούδια. Τι ακριβώς είναι και τι είδους το υλικό που είχαν στα χέρια τους ή ποιος ερμήνευε. Έμειναν μόνο στο ότι άκουγαν ωραίες μελωδίες. Δεν μου άρεσε καθόλου αυτό. Όφειλαν να δείξουν μεγαλύτερο σεβασμό. Σοκαρίστηκα από το ότι δεν το σκέφτηκαν καν. Δεν ήξεραν ούτε που είναι η Τρανσυλβανία. Όταν ήρθαν στην Ουγγαρία, τους έδειξα ότι η παραδοσιακή μας μουσική είναι «ζωντανή» και ακούγεται ή χορεύεται από νέους ανθρώπους. Δεν πίστευαν στα μάτια τους… Από τότε όμως ξέρω ότι με σεβάστηκαν περισσότερο. Υπάρχουν ακόμα πολλοί που με συνδυάζουν με το τραγούδι «Marta’s song» των Deep Forest, ωστόσο υπάρχουν περισσότεροι που ενδιαφέρονται για την προσωπική μου δουλειά, τη μουσική και την κουλτούρα της χώρας μου. Ποτέ δεν ξέρεις ποιος είναι ο σωστός τρόπος για να προσεγγίσεις τις καρδιές των νέων ανθρώπων. Αν ένας τρόπος είναι αυτός των Deep Forest, με ικανοποιεί, αλλά δεν είναι σκοπός μου να κάνω τέτοιου είδους μουσική»

Έχετε γυρίσει πολλά μέρη και έχετε έρθει σε επαφή με πολλούς και διαφορετικούς πολιτισμούς. Ποια είδη μουσικής σας έχουν κάνει εντύπωση;

«Πάντα κέντριζαν το ενδιαφέρον τα τοπικά είδη πολιτισμού. Ήθελα να κατανοήσω γιατί οι ντόπιοι συμπεριφέρονται, όπως συμπεριφέρονται, ακόμη κι αν δεν καταλαβαίνω καθόλου τη γλώσσα τους. Όταν πηγαίνω κάπου και φτάνω στο δωμάτιο του ξενοδοχείου, ανοίγω αμέσως την τηλεόραση και το ραδιόφωνο για να ακούσω πως μιλάνε οι άνθρωποι αυτής της χώρας και να καταλάβω τους τρόπους τους. Είναι μια μελέτη για το λόγο τους, τη μουσικότητα της γλώσσας τους. Πρόσφατα βρέθηκα στη Νέα Ζηλανδία και ζήτησα αμέσως μια συλλογή με τραγούδια των ιθαγενών Maori. Όχι τουριστικά, αλλά αυθεντικά τραγούδια τους. Ήταν καταπληκτική μουσική και ένιωσα πως αυτή είναι η προσωπική μου αίσθηση για τη Νέα Ζηλανδία. Για πολλά χρόνια δεν μου εξέδιδαν διαβατήριο και δεν μπορούσα να ταξιδέψω, αλλά μέσω της μουσικής το έκανα ήδη από νεαρή ηλικία. Σαν παιδί, δεν ήξερα ότι ουσιαστικά προετοιμαζόμουν»

Η Marta Sebestyen δίπλα στην προτομή του Zoltan Kodaly, στο νησί της Μαργαρίτας μέσα στον Δούναβη.

Υπάρχει μια όμορφη ιστορία, σχετικά με το πώς ξεκινήσατε να τραγουδάτε δημόσια…

«Ναι, είναι μία από τις πολλές ιστορίες στη ζωή, για τις οποίες αναρωτιέμαι αν πράγματι συνέβησαν. Ήμουν 16,5 χρονών όταν αποφάσισα να πάω μαζί με αρκετούς συμμαθητές μου στο «Dance House», που είχαν δημιουργήσει οι Ferenc Sebo και Bela Halmos, για να παίζουν αυθεντικά παραδοσιακά τραγούδια και να χορεύουν οι θαμώνες. Κάποια στιγμή ρώτησαν αν υπάρχει κάποιος που να τραγουδάει παραδοσιακά και οι μαθητές μου με έσπρωχναν για να… φανερωθώ. Έτρεμα ολόκληρη και με χαμηλή φωνή είπα «νομίζω πως μπορώ εγώ…». Ήταν μεγάλη τους η έκπληξη όταν άκουσαν πως τραγουδώ σαν να είμαι από την Τρανσυλβανία (σύμφωνα με δικοί τους μαρτυρία… κρατούσαν την αναπνοή τους από την έκπληξη!). Στη συνέχεια ο Ferenc Sebo μου ζήτησε να με ακούσει στη βιβλιοθήκη του. Το έκανα, ερμηνεύοντας… νομίζω όλα τα κομμάτια από τους δίσκους παραδοσιακής μουσικής που ήξερα, από την αρχή μέχρι το τέλος, με όλες τις διαφορετικές φωνές που ακουγόντουσαν, ανδρικές ή γυναικείες. Από την επόμενη κιόλας ημέρα ήμουν η τραγουδίστρια στους Sebo Ensemble»

Η Marta Sebestyen με μια ηθοποιό, που συμμετείχε σε υπαίθριο θεατρικό προς τιμήν του βασιλιά Matthias της Ουγγαρίας

Πως ήρθατε σε επαφή με τους συντελεστές της ταινίας «Ο Άγγλος ασθενής»;

«Ουσιαστικά, ο δίσκος έγινε χωρίς να γνωρίσω τους συντελεστές…. Όπως και με τους Deep Forest, ο σκηνοθέτης Antony Minghella πήρε στα χέρια του κάποια cd και ανάμεσα σε αυτά και δικά μου. Από την πρώτη στιγμή, κατάλαβε πως ήθελε να χρησιμοποιήσει αυτή την μυστηριώδη, μελωδία της Ανατολής, που πρόκειται φυσικά για μελωδία της Τρανσυλβανίας. Εκείνο τον καιρό ήμουν για συναυλίες στην Καλιφόρνια, με τους Muzsikas, στο Burkley και στο ίδιο κλαμπ που γνώρισα τον πρώτο μου άντρα, με πλησίασε ο Antony Minghella και μου εξήγησε πως είχε ήδη χρησιμοποιήσει το τραγούδι «Szerelem, Szerelem» για τον πρόλογο της ταινίας και ότι ήταν αργά για να προβάλω αντιρρήσεις. Δυστυχώς, επειδή στην παραδοσιακή μουσική τα δικαιώματα ανήκουν σε αυτόν που κάνει τον δίσκο και όχι στον τραγουδιστή. Έτσι δεν πληρώθηκα ούτε για το soundtrack της ταινίας «Ο Άγγλος ασθενής». Η ζωή μου είναι γεμάτη από εκπληκτικές ιστορίες, χωρίς χρήματα… Ωστόσο, μετά από διαπραγματεύσεις οι συντελεστές της ταινίας «Άγγλος ασθενής» δέχτηκαν να διαθέσουν ένα ποσό για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Ακολούθησαν, φυσικά φήμη και δόξα, αφού διατέθηκαν 8 εκατομμύρια cd και από όσο γνωρίζω το soundtrack πουλάει ακόμη αρκετά αντίτυπα»

Η Marta Sebestyen με το φλάουτό της, δίπλα σε άγαλμα… φλαουτίστα, στο νησί της Μαργαρίτας, στη Βουδαπέστη

Έχετε μια ιδιαίτερη σχέση με την ελληνική μουσική…

«Είναι κάτι που δημιουργήθηκε με το πέρας αρκετού καιρού και όχι σε μια στιγμή. Καταρχάς, υπάρχουν κοινά στοιχεία στις μουσικές παραδόσεις της Ελλάδας και της χώρας μου. Ήρθα σε επαφή με την ελληνική παραδοσιακή μουσική, μέσω φίλων Ελλήνων μεταναστών στην Ουγγαρία, οι οποίοι είχαν ένα κλαμπ στη Βουδαπέστη, όπου μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει τακτικά και ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς. Πήγαινα εκεί συχνά και κατέληξε σαν ένα φροντιστήριο για μια μουσική που αναζητούσα όλο και πιο πολύ. Φυσικά είναι άλλο να ακούς τραγούδια που είναι για χορό κι εντελώς διαφορετικό να έχεις μπροστά σου κάποιον που ερμηνεύει παραδοσιακά τραγούδια. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν είχα την ευκαιρία να ερευνήσω την ελληνική παραδοσιακή μουσική. Η πεντατονία μου δημιουργεί μεγάλη συγκίνηση. Στο νου μου έχω ήδη σχηματίσει ένα ολόκληρο cd με τραγούδια βασισμένα στην πεντατονία και σίγουρα θα συμπεριλάβω και τραγούδια από την Ήπειρο. Όπως και από την Ιρλανδία και την Ουγγαρία, φυσικά»

Άρα, η μουσική μπορεί να ενώσει πολιτισμούς μακρινών μεταξύ τους τόπων;

«Το διαπίστωσα αυτό και πριν από λίγο καιρό στη Σαγκάη, όπου τραγούδησα μελωδίες με πεντατονία και ένιωσαν πολύ οικεία. Όσο πιο βαθιά σκάψεις στη γη του παρελθόντος, τόσο πιο πολλά κοινά στοιχεία θα βρεις για τους πολιτισμούς. Υπάρχει μια απλότητα στον λαϊκό πολιτισμό. Οι άνθρωποι του χωριού τραγουδούν, πρώτα απ’ όλα γιατί τους αρέσει να τραγουδούν για τους εαυτούς τους. Δεν το κάνουν για να ευχαριστήσουν κάποιον μπροστά από ένα μικρόφωνο. Πήρα ένα σημαντικό μάθημα, όταν μια φορά πήγα σε ένα ορεινό χωριό της Τρανσυλβανίας, γιατί μου είχαν μιλήσει για μια ηλικιωμένη κυρία που ήξερε παλιά τραγούδια. Όταν τη βρήκα ήταν απηυδισμένη γιατί όλοι της ζητούσαν το ίδιο πράγμα, αλλά ξεκίνησε να τραγουδάει κάτι. Δεν την διέκοψα, γιατί ήταν ένας εκπρόσωπος της γενιάς της που μετέφερε εκείνη τη στιγμή την κουλτούρα του χωριού της στο σήμερα. Είναι σημαντικό να κατανοήσει κανείς την κοινή αίσθηση και γεύση πολιτισμού αυτών των ανθρώπων. Οι νέοι πιθανότατα να βρίσκουν περίεργο αυτόν τον τρόπο ανακάλυψης της μουσικής, αλλά θεωρούν ενδιαφέρουσα την ίδια μουσική όταν την ακούν από άλλους μουσικούς στην πόλη. Το συγκεκριμένο είδος μουσικής κρύβει πολλή γνώση και είναι σημαντικό να δώσουμε στους νεότερους να καταλάβουν πως η κατοχή της δεν έχει το στοιχείο του καταναγκασμού, αλλά είναι ένας λόγος για να είναι υπερήφανοι»

Υ.Γ. Μέρος της συνέντευξης της Marta Sebestyen δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Δίφωνο», στο τεύχος Ιουλίου 2008.

Marta & Beatlus