Ρενέ Νικολάου: Τα μικρά μυστικά των διαγωνισμών σύνθεσης

Στη συνέντευξή της αυτή, δίνει αρκετές πληροφορίες για αυτούς που πιθανό να ενδιαφέρονται να λάβουν μέρος σε διαγωνισμούς σύνθεσης, τι θα πρέπει να προσέξουν ώστε να έχουν περισσότερες πιθανότητες.

Για τη Ρενέ, το συναίσθημα είναι εκείνο που την οδηγεί στη σύνθεση των μουσικών της έργων. Στη συνέντευξη εντυπωσιάστηκα από την ευθύτητα των απαντήσεών της, κάτι που είναι απαραίτητο στις εποχές που ζούμε. Οι ερωτήσεις που έκανα στη Ρενέ, είναι ερωτήσεις που περνάνε κατά καιρούς από το μυαλό όλων όσων ασχολούνται με τη μουσική είτε επαγγελματικά είτε ερασιτεχνικά.

Η συμμετοχή μου στους διαγωνισμούς της  National Academy of Music, state of Colorado  των Η.Π.Α. το 2010 και 2011 ήταν για μένα ένας πειραματισμός. Αυτό που ήθελα ήταν να μετρήσω τις δυνάμεις μου. Δεν με ενδιέφερε τόσο αν θα έχω καλύτερη θέση από τους άλλους συμμετέχοντες. Στην πραγματικότητα η αναμέτρηση ήταν με τον εαυτό μου. Απλά ζητούσα ένα ακόμα σημάδι ότι αυτό που κάνω μπορεί να αξίζει και να ενδιαφέρει κάποιους πέρα από τα όρια του μικρού μουσικού μας κύκλου. Ο συγκεκριμένος διαγωνισμός έχει συμμετέχοντες από όλο τον κόσμο, ανεξαρτήτου ηλικίας και αυτό που με κέντρισε περισσότερο ήταν ότι ήταν ανοιχτός σε όλα τα μαθησιακά επίπεδα. Αυτό σημαίνει ότι κάποιος μπορεί να στείλει έργα που απευθύνονται από την προκαταρτική τάξη εώς και το δίπλωμα του οργάνου. Η εμπειρία μου στη διδασκαλία του πιάνου με βοήθησε απίστευτα, και έτσι τα κομμάτια που έστειλα είχαν την ανταπόκριση που περίμενα. Το  κομμάτι ''Δυο μικροί κανόνες'' ήταν στους ''Finalist of the International Music Prize for Excellence in Composition 2010'', τα ''Little Tangos for Little Pianists'' κατακτούν τον τίτλο ''Winners of the International Music Prizes for Excellence in Composition 2011'' και στα κομμάτια ''Σπουδή No.2'' και '' Άνευ Όρων'' απονέμεται ''Εύφημος μνεία'' (''Honorable Mention Citation''). Αυτή τη στιγμή οι διαγωνισμοί είναι για εμένα ένα καλό κίνητρο για να γράφω έργα με διαφορετικές απαιτήσεις κάθε φορά, τόσο στη σύσταση των οργάνων όσο και στο ύφος.  

Ο χρόνος δεν είναι πάντα σύμμαχος στις αναγγελίες των διαγωνισμών. Τις περισσότερες φορές μαθαίνουμε για ένα διαγωνισμό όταν πια είναι πολύ κοντά στα περιθώρια λήξης της προθεσμίας αποστολής των έργων. Αυτό σημαίνει ότι από την αρχή της δημιουργίας ενός έργου καλό είναι να έχουμε στο μυαλό μας πώς θα το θέλαμε στην τελική του μορφή, ιδιαίτερα όσον αφορά την παρουσίασή του. Άρα λοιπόν έχουμε μία καθαρογραμμένη παρτιτούρα, ακόμα καλύτερα γραμμένη σε ένα εξειδικευμένο μουσικό πρόγραμμα και ένα προσεγμένο demo. Όσο καλύτερο είναι το αρχείο ήχου που θα στείλουμε τόσο περισσότερο θα βοηθήσει το κομμάτι και η παραμικρή λεπτομέρεια μπορεί να κάνει τη διαφορά. Ακόμα και η συμπλήρωση της φόρμας εγγραφής και αποστολής των έργων μπορεί για κάποιους να είναι ένας μικρός πονοκέφαλος, όπως η μετατροπή του υλικού (παρτιτούρα και αρχείο ήχου) στα ζητούμενα αρχεία. Γι' αυτό καλό είναι να μην αφήνουμε τίποτα για την τελευταία στιγμή.

Το διαδίκτυο είναι σαφώς το καλύτερο και το πιο γρήγορο μέσο ενημέρωσης. Επίσης η εγγραφή στα newsletters των οργανισμών που μας ενδιαφέρουν  μας παρέχει τη δυνατότητα να ενημερωνόμαστε άμεσα και έγκαιρα για τις εξαγγελίες των διαγωνισμών.

 Η αυστηρότητα των καθηγητών της εποχής μας σαφώς είχε σαν αποτέλεσμα να πάρουμε στα σοβαρά αυτό που κάνουμε, από την άλλη μεριά όμως απέτρεψε πολλά παιδιά από την ενασχόλησή τους με τη μουσική. Η νοοτροπία ότι η μουσική στα ωδεία είναι για τους ''άριστους'' δε νομίζω ότι ωφέλησε ούτε εμάς που αντέξαμε αλλά ούτε και αυτούς που αποχώρησαν απογοητευμένοι. Οι μεν και εδώ θέλω να μιλήσω για τον εαυτό μου και τον κοντινό μου κύκλο, αποφοιτήσαμε έχοντας στις αποσκευές μας έντονα αισθήματα μετριοπάθειας και ενοχής που σε πολλούς από εμάς είναι συμπλέγματα που ακόμα προσπαθούμε να λύσουμε και οι δε έχοντας το συναίσθημα της απόρριψης. Προσωπική μου άποψη είναι ότι η μουσική είναι για όλους και όταν διδάσκεται πρέπει να αποβλέπει στη ψυχική καλλιέργεια και ανάταση του ανθρώπου. Είναι ένα μέσο έκφρασης και ανακάλυψης του εσωτερικού μας κόσμου που μόνο με αυστηρότητα δεν μπορεί να προσσεγγιστεί. Η χαρά και η αποδοχή θα πρέπει να είναι τα βασικά συστατικά του μαθήματος. Τώρα το που θα φτάσει ο κάθε σπουδαστής είναι ένα πολύ προσωπικό ζήτημα με πολλές παραμέτρους που θα το καθορίσουν. Το σίγουρο, για μένα, είναι ότι δεν υπάρχουν όρια στην ανάπτυξη ενός μουσικού, ούτε κατεστημένα, όπως πολλοί καθηγητές μας ήθελαν να πιστεύουν. Όλοι έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν και να προσφέρουν με τον τρόπο τους στο μουσικό γίγνεσθαι.

Η βάση για να ξεκινήσω είναι πάντα το συναίσθημα. Πάνω σε αυτό στηρίζομαι για να δημιουργήσω κάθε φορά την ατμόσφαιρα που επιθυμώ. Η θεματολογία μπορεί να διαφέρει ανάλογα με το τι καλούμαι να γράψω, από την περιγραφή ενός πραγματικού γεγονότος, μίας ιδέας, μίας συναισθηματικής κατάστασης μέχρι ένα παιδικό τραγούδι. Πάντα, σημασία έχει σε ποιους απευθύνεται το έργο, σε πρώτη φάση τους ερμηνευτές και έπειτα το κοινό. Τώρα, για τη μελαγχολική διάθεση που λες, είναι αλήθεια ότι ένα ''γιατί'' κατατρέχει πολλές από τις συγχορδίες μου. Είναι ένα μεγάλο και καθολικό ''γιατί''...γιατί αφού ''τα πάντα εν σοφία εποίησε'' να συμβαίνουν άσχημα πράγματα, γιατί να υπάρχουν αδικίες, γιατί να μην έχουν όλοι οι άνθρωποι ίσες ευκαιρίες....πολλά γιατί. Το ψάχνω πάντως, είμαι σε καλό δρόμο...Από την άλλη, με τρία παιδιά, μέσα στο σπίτι είμαστε όλη μέρα μεσ' στην τρελή χαρά, πόσο να αντέξει ένας άνθρωπος, είμαστε και καλλιτέχνες!

 Οι νέοι σίγουρα έχουν την περιέργεια για διαφορετικά ακούσματα και είναι ανοιχτοί σε αυτά, μελετάνε όμως μόνο αυτό που τους ζητάνε γιατί πολύ απλά το πρόγραμμά τους είναι πολύ φορτωμένο και οι απαιτήσεις στα ωδεία, λόγω της διδακτικής ύλης που ορίζει το Υπουργείο, είναι μεγάλες. Όλα τα παιδιά και οι γονείς έχουν αυτό το παράπονο, θα ήθελαν να διδάσκονται περισσότερα και πιο σύγχρονα ακούσματα. Τώρα για τη μουσική που ακούνε, σαφώς και ακούνε αυτό που τους ''σερβίρει''  το σύστημα. Είναι η πιο εύκολη λύση και συμβαίνει στους περισσότερους από εμάς...το σύστημα δουλεύει μια χαρά. Υπάρχουν, όμως, και πολλά παιδιά που την ψάχνουν πολύ με εναλλακτικά ακούσματα και δε σου κρύβω ότι μαθαίνω και εγώ η ίδια από αυτά! 

Ο τίτλος βρέθηκε μετά από πολύ ψάξιμο και νομίζω ότι ταίριαξε απόλυτα με αυτό που είχα στο μυαλό μου για το συγκεκριμένο βιβλίο. Η λέξη συναισθησία είναι ένας ιατρικός όρος που αναφέρεται στη νευρολογική ανάμιξη των αισθήσεων, όπου η διέγερση της μιας αίσθησης αφυπνίζει την εμπειρία σε μια άλλη. Δηλαδή μπορεί κάποιος να ακούει μουσική και να βλέπει χρώματα ή σχήματα. Κάποιοι άλλοι συνδέουν τους αριθμούς με τα χρώματα. 

Στο βιβλίο, ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε μεταφορικά, θέλοντας να εννοήσω ότι δεν είναι απαραίτητο να δώσουμε σε κάθε συναίσθημα μία συγκεκριμένη μορφή και υπόσταση, να το κατηγοριοποιήσουμε αν θέλεις, δεν είναι ανάγκη όλα να έχουν εξηγήσεις. Υπάρχουν συναισθήματα στην ψυχή κάθε ανθρώπου που απλά υπάρχουν, είναι εκεί και μας συντροφεύουν χωρίς καλά καλά να γνωρίζουμε την ύπαρξή τους. Πόσο μάλλον όταν κάποιος παίζει μουσική, η κάθε μελωδία μπορεί να μας ταξιδέψει εκεί που ο καθένας μας έχει ανάγκη να πάει. Ας είμαστε ανοιχτοί σε αυτό.

Εάν μπορούσα να γυρίσω το χρόνο πίσω, αν δε γινόμουν μουσικός θα γινόμουν ζωγράφος. Οπότε εδώ θα εμπλουτίσω το ανέκδοτό σου «ήταν ένας μουσικός, ένας ζωγράφος, αλλά και ο φίλος τους φτωχός ήτανε». Κακά τα ψέμματα, στη χώρα που ζούμε, σίγουρα, δεν υπάρχουν οι καλύτερες ευκαιρίες για τους μουσικούς και γενικότερα για τους ανθρώπους που ασχολούνται με την τέχνη. Πέρα από κάποιες λαμπρές εξαιρέσεις που έβγαλαν λεφτά, και αυτοί βέβαια κινήθηκαν στο εμπορικό κομμάτι της μουσικής, δεν γίνεσαι μουσικός για να πλουτίσεις! Από ανάγκη γίνεσαι μουσικός και αυτή η ανάγκη είναι εσωτερική και δυνατή! Απλά αποφασίζεις πια πλευρά σου θέλεις να εξυπηρετήσεις, την υλική ή την ψυχική. Σίγουρα, όταν αυτή η επιλογή είναι ειλικρινής ανταμοίβεσαι και η ανταμοιβή αυτή είναι σε πολλαπλάσια επίπεδα! Τι ομορφότερο από το να έχει απήχηση η μουσική σου και να σου λένε οι άνθρωποι ότι τους ταξίδεψες, τι καλύτερο από το να δουλεύεις με παιδιά και να τους ανοίγεις το δρόμο, παίρνοντας ως ανταμοιβή τη λάμψη από τα μάτια τους. Αυτά για κάποιους ίσως είναι ''ρομαντισμοί'', για μένα είναι Δώρα!

Αυτή την εποχή δουλεύω  ένα χορωδιακό έργο σε ποίηση ενός μεγάλου εθνικού μας ποιητή. Πρόκειται πάλι για ένα διαγωνισμό σύνθεσης που μου δίνει την ευκαιρία να κάνω κάτι που το ήθελα από καιρό, να μελοποιήσω έλληνα ποιητή. Είναι μεγάλη πρόκληση για μένα και είμαι πολύ χαρούμενη γι'αυτό. 

Σίγουρα δεν είναι και δε θα έπρεπε να είναι η  μουσική πολυτέλεια. Τα οφέλη της μουσικής ξεκινούν από πολύ νωρίς, και αυτό εσύ το γνωρίζεις καλύτερα αφού είσαι ενεργό μέλος του προγράμματος  SONATAL & INTONING, το οποίο ασχολείται με την επίδραση που έχει η μουσική στα έμβρυα και τα μικρά παιδιά. Η ακρόαση ή η εκμάθηση της μουσικής από μικρή ηλικία  επηρεάζει θετικά τις ικανότητες των παιδιών στη μάθηση. Είναι πάρα πολλές οι μελέτες που δείχνουν ότι τα παιδιά που μαθαίνουν συστηματικά μουσική αναπτύσσουν περισσότερο την ευφυΐα τους, είναι πιο ευρηματικά και έχουν γερή μνήμη. Παρόμοια οφέλη μπορεί να έχουν και άλλες εξωσχολικές δραστηριότητες. Ωστόσο, αυτό που κάνει τα μαθήματα μουσικής ιδιαίτερα είναι ότι πρόκειται για μια εκπαιδευτική δραστηριότητα την οποία τα παιδιά απολαμβάνουν, ενώ ταυτόχρονα καλλιεργούν πολλές δεξιότητες, όπως η αφαιρετική σκέψη, ο συγχρονισμός  στις κινήσεις των χεριών, και το να διαβάζουν και να παίζουν ταυτόχρονα τις νότες. Το τελευταίο είναι ιδιαίτερα ευεργετικό στα παιδιά με δυσλεξία. Επίσης, μαθαίνουν να συγκεντρώνονται και από πολύ μικρά μπαίνουν στο παιχνίδι της ''αιτίας και του αποτελέσματος'', αφού διαπιστώνουν ότι όταν διαβάζουν μπορούν και παίζουν ένα κομμάτι πολύ καλά και παίρνουν ευχαρίστηση από αυτό, ενώ στην αντίθετη περίπτωση εάν δεν διαβάσουν βλέπουν ότι δεν μπορούν να το καταφέρουν. Πέρα από το μαθησιακό επίπεδο, η μουσική ακρόαση βοηθάει στη σωματική και ψυχική υγεία ενεργοποιώντας την απελευθέρωση ενδορφινών στον εγκέφαλο που συνδέονται με  την ευχαρίστηση και τη χαλάρωση, με αποτέλεσμα να μειώνεται το στρες, τα συμπτώματα κατάθλιψης και η ένταση του πόνου. Όπως καταλαβαίνεις, δεν είναι τυχαίο που η μουσική μας συντροφεύει σε όλες τις στιγμές της ζωής μας.

Θα τα παρότρυνα να ψάξουν βαθιά μέσα τους και να ακολουθήσουν το στόχο τους μόνο αν διαπίστωναν ότι είναι το όνειρό τους να ζουν μέσα από τη μουσική και όχι το μέσο για να γίνουν γνωστοί ή αν θες ''διάσημοι'' (που είναι και της μόδας). Μόνο τότε θα μπορούν να είναι ευτυχισμένοι και να γευτούν το ταξίδι σε όλο του το μεγαλείο.