H τέχνη της μουσικής διδασκαλίας

Το μεγαλύτερο ποσοστό των διπλωματούχων μαθητών επιλέγει να διδάξει είτε επειδή αυτό είχε ως στόχο από την αρχή είτε επειδή με κάποιο τρόπο χρειάζεται να βγάλει τα προς το ζειν.

Όποιος και αν είναι ο λόγος, ο τρόπος μαθήματος χρειάζεται να εμπεριέχει πραγματικό ενδιαφέρον όχι μόνο για το μαθητή αλλά και για τον άνθρωπο-μαθητή. Εάν ο δάσκαλος δεν λάβει υπόψην του τη διαφορετικότητα του κάθε ανθρώπου και επιλέξει να έχει ένα πρόγραμμά που στηρίζεται σε συγκεκριμένη ύλη, στις ώρες μελέτης του μαθητή και την παρουσία του δασκάλου στο μάθημα με τρόπο σχεδόν τυπικό, τότε το μάθημα δεν έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το δάσκαλο από τη μία, από την άλλη δεν δίνουμε στο μαθητή όλα τα εφόδια που χρειάζεται προκειμένου να γίνει όχι απλά ένας καλός μουσικός, αλλά ένας ξεχωριστός μουσικός.

Πολλές φορές οι νέοι δάσκαλοι συναντούν προβλήματα σε μαθητές που δεν ξέρουν πως να τα διαχειριστούν.

Στο άρθρο αυτό αναφέρω κάποια συνηθισμένα "προβλήματα" με τα οποία μπορεί να έρθει αντιμέτωπος και κάποιες προτάσεις για να μπορέσουμε να έχουμε καλύτερη συνεργασία με τους μαθητές μας.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε για το μαθητή την οικογενειακή του κατάσταση για να μην πέφτουμε σε ατοπήματα. Σπάνια ο γονέας με τον οποίο θα συνενοηθούμε αρχικά, αναφέρει τυχόν διαζύγιο, έλλειψη ενός γονέα (παράδειγμα το παιδί να έχει χάσει νωρίς τον πατέρα ή τη μητέρα του), τον τρόπο με τον οποίο έχει οργανώσει το παιδί του (παράδειγμα:πολύ αυστηρό πρόγραμμα μελέτης, φροντιστήρια, αθλητισμό κ.α.)

Καμία οικογένεια δεν είναι τέλεια, και σίγουρα ο μαθητής μας έχει τα προβλήματά του, τα οποία εμείς θα τα συναντήσουμε κατά τη διάρκεια των μαθημάτων. Η αντιδράσεις των μαθητών στις πιέσεις που δέχονται από τον κοινωνικό τους περίγυρο, μεταφράζονται σε συμπτώματα όπως έλλειψη συγκέντρωσης, αυθάδεια, άρνηση για μελέτη, ασθένειες που μας ακυρώνουν το μάθημα.

Εάν πιστέψουμε ότι η μουσική είναι για τους λίγους, τους πολύ ταλαντούχους και εύκολους μαθητές, τότε δεν έχουμε λόγο να προσπαθήσουμε για τους μαθητές αυτούς που μας φαίνονται λιγότερο ταλαντούχοι.

Κατά τη γνώμη μου η μουσική είναι για όλους και η αγάπη για τη μουσική φέρνει μια καλύτερη ποιότητα ζωής συνολικά. Επίσης πολλές φορές παιδιά που αρχικά φαίνονται να μη διαθέτουν ιδιαίτερο ταλέντο μπορούν να σε εκπλήξουν, εάν διαθέσεις για αυτά σωστά το χρόνο σου. 

Σημαντικό λοιπόν είναι, λίγα λεπτά μέσα στο μάθημα να αφιερώνονται σε ερωτήσεις απλού ενδιαφέροντος όπως: πως τα πας στο σχολείο, πιο μάθημα σου αρέσει, πως ξοδεύεις τον ελεύθερο χρόνο σου, ποιο είναι το πρόγραμμά σου καθημερινά, πως είναι η διάθεσή σου σήμερα και ότι άλλο μπορεί να μας βοηθήσει να σκιαγραφήσουμε την ψυχολογία του μαθητή. Γιατί όπως θα δούμε παρακάτω, κυρίως η ψυχολογία είναι αυτή που μπαίνει εμπόδιο στην πρόοδό του ή που τον βοηθάει να προχωράει γρήγορα και επικοδομητικά.

Βοηθώντας το μαθητή να ξεπεράσει κάποιες εσωτερικές του ανησυχίες, έχουν σαν αποτέλεσμα μεγαλύτερη πρόοδο στη μουσική του παιδεία.

Αλλά ας δούμε συνηθισμένες περιπτώσεις που αντιμετωπίζει ένας δάσκαλος στους μαθητές του. Τα παρακάτω αφορούν εκμάθηση μουσικών οργάνων.

1. Τάση του μαθητή να παίζει γρήγορα

Πρόκειται για περιπτώσεις παιδιών που "αρπάζουν" τη γνώση εύκολα, συνήθως είναι πολύ καλοί στα μαθηματικά. Έχουν αρκετές ελευθερίες στο σπίτι και γενικά συμβαδίζουν με τις κοινωνικές τους απαιτήσεις. Έτσι, ενώ το μυαλό έχει αφομοιώσει τη γνώση, τα χέρια δεν μπορούν να ακολουθήσουν μιας και είναι ακόμα απαίδευτα.

Σ' αυτές τις περιπτώσεις, χρειάζεται να εξηγήσουμε στο μαθητή ότι αυτό που γνωρίζει πλέον το μυαλό, χρειάζεται να το μεταφέρουμε στα χέρια. Αυτό για να γίνει πρέπει να υπάρξει αργή μελέτη.

Μια ιδέα είναι να προτείνετε στους μαθητές να το δουν σαν παιχνίδι. Να έχουν κάτι φαγώσιμο την ώρα της μελέτης και να διαβάσουν αργά σα να βαριούνται αφόρητα.

2. Παίζω με "τ'αυτί"

Πρόκειται για μαθητές με μουσικότητα που έχουν την ικανότητα ότι ακούν να το αναπαράγουν. Έτσι, αρνούνται κατηγορηματικά να διαβάσουν παρτιτούρα.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν παίζουμε ποτέ εμείς το κομμάτι που πρόκειται να μελετήσουν. Έτσι χρειάζεται πρώτα να διαβάσουν την παρτιτούρα για να παίξουν. Βάζουμε επίσης περισσότερη prima vista στους μαθητές αυτούς.

Η τακτική του prima vista, δηλαδή να παίζουν οι μαθητές άγνωστα μουσικά κείμενα είναι καλό να ξεκινάει όπως και να έχει από τα πρώτα κι όλας μαθήματα. Έτσι αποκτάει ο μαθητής μια εξαιρετική ευχαίρεια ανάγνωσης.

3. Άρνηση "Όχι άλλο"

Ο μαθητής βαριέται γρήγορα μέσα στο μάθημα και θέλει να τελειώνετε το συντομότερο δυνατόν.

Για τις ηλικίες έως 7 ετών είναι απόλυτα φυσιολογικό. Τα παιδιά δυσκολεύονται πολύ να κρατήσουν την αυτοσυγκέντρωσή τους για αρκετή ώρα. Διανθείστε το μάθημα με μουσικές ακροάσεις και ζωγραφική επάνω στις ακροάσεις, ειδικά εάν το μάθημα διαρκεί πάνω από 20 λεπτά.

Για τις ηλικίες άνω των 7 ετών, μπορείτε να προκαλέσετε το ενδιαφέρον του μαθητή εάν προσθέσετε στο ρεπερτόριό του μεταγραφές από τραγούδια της προτίμησής του. Εάν ούτε αυτό δεν "πιάσει" τότε χρειάζεται μια συζήτηση, γιατί είναι πιθανό ο μαθητής να μην ενδιαφέρεται για τη μουσική και να την παρακολουθεί υποχρεωτικά λόγω απαίτησης των γονέων. Σε αυτή την περίπτωση είναι καλό να ενημερώνουμε τους γονείς ότι δεν θα έχουμε κάποιο ιδιαίτερο αποτέλεσμα και ίσως είναι καλύτερα να δοκιμάσει ο μαθητής κάποιο άλλο όργανο εάν συνεχίσει να αδιαφορεί στο μάθημα. Καλύτερα να χάσουμε ένα μαθητή, παρά να τον βασανίζουμε 1-2 φορές την εβδομάδα. Συνήθως τα παιδιά φοβούνται να πουν στους γονείς τους ότι δεν τους ενδιαφέρει η μουσική γιατί φοβούνται την απόρριψη.

4. Ψυχρή απόδοση

Όταν το παιδί έχει μπει σε οργανωμένο τρόπο ζωής που περιλαμβάνει αυστηρό πρόγραμμα (από το τι ώρα ξυπνάει, τρώει, μελετάει μέχρι τι ώρα θα παίξει) τότε συμβαίνει πολλές φορές, εφόσον δεν έχει ζητήσει το ίδιο να μάθει μουσική, να είναι μελετημένο μεν σε κάθε μάθημα αλλά να μοιάζει απών κατά τη διάρκεια που παίζει μουσική. Είναι σα να λέει "ορίστε, το έπαιξα. Είμαι σωστός στις υποχρεώσεις μου".

Σε αυτές τις περιπτώσεις, συμβαίνει πολλές φορές, μετά από ένα μεγάλο διάστημα μαθημάτων, το παιδί ξαφνικά να μην αναγνωρίζει ούτε μια νότα στην παρτιτούρα!

Δεν είναι πάντοτε εύκολο να έρθουμε κοντά σε τέτοιους μαθητές γιατί είναι απόμακροι κατά τη διάρκεια του μαθήματος και εσωστρεφής. Και πως όχι άλλωστε! Αφού για το μαθητή αυτό ο δάσκαλος είναι ένας ενοχλητικός τύπος που θα του "φάει" πολύτιμο χρόνο. Εάν καταφέρουμε όμως να δημιουργήσουμε μια φιλική σχέση, τότε ίσως τελικά το παιδί να ανακαλύψει μια όαση στη μελέτη της μουσικής και έναν καλό φίλο στα μάτια του δασκάλου.

5. Φαγούρα

Μαθητές που δεν ενδιαφέρονται για το μάθημα και μοιάζουν να μην καταλαβαίνουν τίποτα από αυτά που τους λέμε, παθαίνουν φαγούρα και ξύνονται κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Είναι πολύ συνηθισμένο στις μικρές ηλικίες, σε παιδιά που μαθαίνουν υποχρεωτικά μουσική.

ΔΥΣΚΟΛΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ

Οι παραπάνω περιπτώσεις είναι συνηθισμένες και τις συναντάει κάθε δάσκαλος στη διδακτική του πορεία.

Υπάρχουν όμως και πιο δύσκολες περιπτώσεις.

α) Μαθητές με υπερευαίσθητη ψυχολογία

1. Ενώ παίζει με το αριστερό χέρι, το δεξί αρπάζει το αριστερό από τον καρπό και το αντίστροφο. Συμβαίνει συνήθως σε παιδιά δημοτικού.

Οι μαθητές αυτοί πάσχουν συνήθως από ηττοπάθεια ενώ ο φόβος της απόρριψης ή της αποτυχίας είναι μεγαλύτερος από ότι σε άλλους ανθρώπους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, επισημαίνουμε ότι είναι φυσιολογικό να κάνουμε και λάθη. Αυτά τα παιδιά χρειάζονται περισσότερη επιβεβαίωση, επιβράβευση και ενημέρωση μπροστά στο παιδί για την καλή τους πρόοδο.

2. Δεν συντονίζονται τα δάκτυλα

Σπάνιο μεν, αλλά συμβαίνει, να αδυνατεί ο μαθητής να συνδιάσει τα δάκτυλα που ζητάει η άσκηση. Ενώ τα μαθήματα προχωράνε, η πρόοδος είναι ελάχιστη.

Σε αυτές τις περιπτώσεις χρειάζεται να επιμείνουμε πολύ στα πρώτα μαθήματα και να γίνονται συχνές επαναλήψεις.

3. Μιλάει πολύ, πράττει ελάχιστα

Έξυπνοι μαθητές με ταλέντο, ή μαθητές με λίγο ταλέντο αλλά αρκετές δυνατότητες, που βαριούνται τη μελέτη και το μάθημα.

Εκμεταλεύονται τη φιλία του δασκάλου για να "φάνε" χρόνο μαθήματος και να περάσει η ώρα χωρίς να κοπιάσουν πολύ. Συνήθως οι ταλαντούχοι μαθητές είναι και τεμπέληδες. Ο δάσκαλος χρειάζεται να είναι αυστηρός σε αυτές τις περιπτώσεις για να μην χαλάσουν τα όρια, πράγμα που θα οδηγήσει σε μια αποτυχημένη διδασκαλία.

Σε τέτοιες περιπτώσεις μια έξυπνη κίνηση είναι να προσθέτουμε επιπλέον ύλη, έτσι ώστε να καταλαβαίνει ο μαθητής ότι αν ξοδεύει το μάθημα σε περιττές συζητήσεις, τελικά θα έχει περισσότερο διάβασμα!

4. Έλλειψη πρωτοβουλίας

Αχνό παίξιμο στο μουσικό όργανο, σιωπηλή συμμετοχή στο μάθημα, μηδαμινές απορίες επάνω στο αντικείμενο, αποφυγή του μαθητή να κοιτάξει το δάσκαλο στα μάτια.

Μπορεί ποτέ να μην μπορέσουμε να ανακαλύψουμε από που προέρχεται αυτή η ανασφάλεια, αν είναι δηλαδή έμφυτη ή έχει προκληθεί από εξωγενής παράγοντες. Εάν ο δάσκαλος κερδίσει την εμπιστοσύνη του μαθητή μπορεί σιγά σιγά το πρόβλημα να ξεπεραστεί.

Σημαντικό είναι σε αυτά τα παιδιά να μπαίνουν στη διαδικασία να πάρουν πρωτοβουλίες.

β) Άλλες παρατηρήσεις

Οι μαθητές που έχουν υψηλό δείκτη ευφυίας και ταλέντο, παρουσιάζουν μεγάλα διαστήματα ταχύτατης προόδου. Υπάρχουν όμως και κάποιες περιόδοι ανάπαυλας ανάμεσα στην υπερδραστηριότητα, όπου υπολειτουργούν. Σε αυτές τις περιόδους ο δάσκαλος χρειάζεται να ακολουθήσει τους ρυθμούς του μαθητή και να μην πιέσει τις καταστάσεις.

Αυτές ήταν μερικές από τις πιο συνηθισμένες περιπτώσεις που μπορεί να συναντήσει ένας δάσκαλος στην επαγγελματική του πορεία.

Σημαντικό είναι να δουλεύουμε για κάθε μαθητή και μετά το μάθημα, όταν κατά τη διάρκεια του μαθήματος βλέπουμε ότι ο μαθητής μας παρουσιάζει ψυχοσωματικά συμπτώματα. Εάν καταφέρουμε να βρούμε έναν καλό τρόπο προσέγγισης, μπορούμε να βοηθήσουμε το μαθητή μας σε πολύ μεγαλύτερη έκταση από ότι φανταζόμαστε.

Ο τρόπος μελέτης της μουσικής εάν υιοθετηθεί σαν τρόπος μελέτης στις σπουδές, φέρνει εξαιρετικά αποτελέσματα. Η μουσική διδάσκει εκτός των άλλων αυτοπειθαρχία, αλλά και αυτογνωσία, γιατί συνδιάζει τεχνική με συναίσθημα. Μέσα από τα μαθήματα μουσικής μπορεί ο μαθητής να μάθει περισσότερα για τον εαυτό του και τι χρειάζεται για να είναι ευτυχισμένος, ακόμα και αν αυτό σημαίνει, να ορθώσει το μικρό του ανάστημα στους γονείς και να πει "ΔΕΝ ΘΕΛΩ ΝΑ ΚΑΝΩ ΜΟΥΣΙΚΗ! ΘΕΛΩ ΝΑ ΓΙΝΩ ΑΣΤΡΟΝΑΥΤΗΣ!"

Μπορεί να αντιμετωπίσει τις ανασφάλειές του με μαλακό τρόπο μιας και η μουσική είναι πολύ ευγενικό μάθημα από τη φύση του, πράγμα που θα τον οφελήσει γενικότερα στη ζωή του.

Επειδή οι δάσκαλοι δεν είναι ψυχολόγοι, καλό είναι να είμαστε ιδιαίτερα προσεχτικοί στον τρόπο που "επεμβαίνουμε".

Εάν κληθούμε να κάνουμε μάθημε σε τάξη με πολλούς μαθητές είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι τα παιδιά μυρίζονται το φόβο. Εάν φοβόμαστε ότι δεν μπορούμε να "κουμαντάρουμε" την τάξη μας, θα δούμε την τάξη να μετατρέπεται σε ζούγκλα. Οι φωνές δεν φέρνουν παρά ένα στιγμιαίο αποτέλεσμα.

Τα παιδιά "ακούνε" περισσότερο, εάν εμείς μιλάμε κανονικά με σταθερό τόνο φωνής. Μια έξυπνη κίνηση είναι να τους μάθουμε σε μορφή παιχνιδιού το "1 λεπτό σιγής", όπου καλούνται τα παιδιά να μην μιλήσουν καθόλου. Όποιος μιλήσει χάνει. Έτσι είναι πιο εύκολο, εάν η κατάσταση πάει να ξεφύγει από τον έλεγχο να μπορούμε να τα επαναφέρουμε σε τάξη.

Παρόλα αυτά, εάν το μάθημά μας είναι τυπικό και δεν έχει ενδιαφέρον, με κανένα τρόπο δεν θα καταφέρουμε να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον των παιδιών.

Εάν αγαπάμε τη δουλειά μας και τους ανθρώπους - μαθητές μας, τότε η ώρα της διδασκαλίας δεν είναι δουλειά για μας. Φεύγουμε από το μάθημα με περίσσια ενέργεια, έχοντας ξεχάσει ακόμα και τις σκοτούρες μας.

Τελικά η διδασκαλία, εάν κάποιος τη διαθέτει με αγάπη, δεν είναι εργασία. Είναι μια υπέροχη ανταλλαγή ενέργειας με έναν άλλο άνθρωπο, όπου στο τέλος του μαθήματος έχουν διδαχθεί και οι δύο από κάτι.