Toru Takemitsu: Αντιμετωπίζοντας τη Σιωπή

Η μουσική του Toru Takemotsu είναι ίσως το πιο φημισμένο oeuvre του 20ου αιώνα που έχει δημιουργηθεί απο συνθέτη που γεννήθηκε και άκμασε εκτός των ορίων της "Δύσης".
Ωστόσο παρά την ακτινοβολία και την δημοτικότητα της στις αίθουσες συναυλιών παγκοσμίως,οι καθ'όλα πραγματικές διαιρέσεις Ανατολής-Δύσης έχουν σε μεγάλο βαθμό εμποδίσει την ενδελεχή
δια-πολιτισμική ανάλυση της μουσικής του και την ειλικρινή,σε βάθος συζήτηση των συνθετικών του μεθόδων και των κινήτρων του,επαγγελματικών και προσωπικών.Περαιτέρω οι διαφοροποιήσεις στα πεδία του πολιτισμού,η δημιουργία μιας φυλετικής/εθνικής ταυτότητας (ακόμα και στο επίπεδο θεσμών τόσο στην Ιαπωνία όσο και στη Δύση) σε συνδιασμό και με τις συχνά ελλειπτικές,αισθητικές και πολιτιστικές αναζητήσεις και μουσική σκέψη του,έχουν σε μεγάλο βαθμό εμποδίσει την κατανόηση του έργου του.

Ο χρόνος τώρα,εννέα χρόνια απο τον θανατό του συνθέτη το 1996,έχει ωριμάσει για μια πολύπλευρη και ουσιαστική αποτίμηση της ζωής του και της τέχνης του.Πράγματι η μουσική του είναι "διαφορετική".
Η πολύ-πολιτισμική προέλευσή θέτει ιδιαίτερες προκλήσεις στον ακροατή και τον μουσικολόγο.Αλλά εάν
πρόκειται ο Takemitsu να αποκτήσει κάτι παραπάνω απο μια τιμητική θέση στο μουσικό πάνθεον του 20ου
αιώνα,να αποτελέσει δηλαδή μέρος του "κανόνα",η συζήτηση και ανάλυση της μουσικής του θα πρέπει να
υπερπηδήσει την συνηθησμένη (συχνά καλοπροαίρετη) κατηγοριοποίηση του ως εξωτικού και "άλλου".

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ

Ο Toru Takemitsu γεννήθηκε στο Τόκυο το 1930,στην ακμή της στρατοκρατικής περιόδου που
οδήγησε στην είσοδο τηςΙαπωνίας στο Β' παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945) με τιςδυνάμεις του Άξονα.Η
υπέρ-εθνικιστική διακυβέρνηση είχε απαγορεύσει την μουσική του "εχθρού"-την Δυτική δηλαδή μουσική-
με μοναδική εξαίρεσητην στρατιωτική.Ένα μήνα μετά την γέννησή του,ο μικρός Toru μεταφέρθηκε στην Κίνα,όπου δούλευε ο πατέρας του.
Ζώντας εκτός Ιαπωνίας,ο Takeo Takemitsu κατείχε μια τεράστια συλλογή δίσκων Jazz.Έτσι
οι πρώτες μουσικές του συνθέτη ήταν καθαρά Δυτικές.
Επέστρεψε στο Τόκυο για να παρακολουθήσει το σχολείο σε ηλικία επτά ετών,ενώ ο πατέρας
του ακολουθούσε έναν χρόνο αργότερα για λόγους υγείας.Στην περίοδο αυτή ο μικρός Toru και η μητέρα του ζούσαν με ένα θείο του,η σύζυγος του οποίου έπαιζε και δίδασκε koto.Είναι ίσως ο συνδιασμός των άτυχων γεγονότων της προσωπικής του ζωής με τον ήχο του koto που θα τον οδηγήσει σε μια αρνητική στάση απέναντι στην παραδοσιακή μουσική:"...ζούσα στο Τόκυο με μια θεία μού,
καθηγήτρια του koto.Άκουγα παραδοσιακή μουσική παντου τριγύρω μου.Για κάποιον λόγο ποτέ δενμου άρεσε,ούτε με συγκινούσε.Αργότερα,το άκουσμα της μου έφερνε πάντα τις πικρές αναμνήσεις της περιόδου."
Το 1944,14 ετών και πολύ νέος για να υπηρετήσει,επιστρατεύεται σε ομάδες κατασκευής υπογείων στρατιωτικών βάσεων σταβουνά.Κάποιο βράδι,ένα μεγαλύτερο μέλος της ομάδας του,έφερε κρυφά στο στρατόπεδο,ένα κακοπαθημένο γραμμόφωνο και με ένα κομμάτι μπαμπού αντί για βελόνα,
έπαιξε έναν και μοναδικό δίσκο,ένα Γλλικό chanson.Η φωνή της Lucrenne Bover να τραγουδά
"Parlez Moi d'AmouR" είχε καθοριστιή επίδρασηστον νεαρό Takemitsu.
"Για μένα η ακρόαση αυτής της μουσικής ήταν ένα τεράστιο σόκ.Με συνάρπασε και για πρώτη φορά,με έφερε αναπάντεχα μπροστά στις θαυμαστές ποιότητες της Δυτικής μουσικής."
Πράγματι,χρόνια μετά η ανάμνηση αυτή θα του έφερνε δάκρυα στα μάτια και έλεγε οτι είχε υποσχεθεί τότε στον εαυτό του ,πως αν τελείωνε ποτέ ο πόλεμος θα έβρισκε τρόπο να αφιερωθεί στην μουσική.
Μετά το τέλος του πολέμου,ο Takemitsu όπως και πολλοί συμπατριώτες του απέρριψε βίαια οτιδήποτε είχε σχέση με την Ιπωνία (και οχι μόνο στην μουσική) μεταφέροντας ολόκληρο τον θαυμασμό του στον Δυτικό πολιτισμό,ιδιαίτερα στον κινηματογράφο που θα αποτελέσει το επίκεντρο ενός ισόβιου
πάθους του.
"Έχω διδαχθεί πολλά πράγματα για τους ανθρώπους απο τον κινηματογράφο.Ακόμα και όταν δεν καταλαβαίνω τί λένε και δεν γνωρίζω τίποτα για τον πολιτισμό τους.Αλλά παρακολουθώντας τους στις ταινίες,μπορώ να καταλαβαίνω τους άλλους ανθρώπους με τρόπους διαφορετικούς απο την συζήτηση.Είναι μια μουσική μορφή κατανόησης."
Επίση,η Αμερικάνικη κατοχική κυβέρνηση θα δημιουργήσει μια βιβλιοθήκη όπου ο συνθέτης θα έρθει σε επαφή με παρτιτούρες έργων Αμερικάνων συνθετών,ενώ ο στρατιωτικός ραδιοφωνικός σταθμός τον φέρνει σε επαφή με την μουσική των Gerswin,Debussy,Mahler,αλλά και του Olivier Messiaen.Η ακρόαση του έργου του Cesar Franck,πρελούδιο,χορικό και Φούγκα,θα τον κάνει να εκτιμήσει την ποιότητα της οργανικής μουσικής και θα του ξυπνήσει εκ νέου τον πόθο να γίνει συνθέτης.
Απο το σημείο αυτό ξεκινά η μαθητεία του.
Πρός τα τέλη του 1946,καθώς η οικογένειά του εναντιώθηκε στην απόφαση του να γίνει συνθέτης για να ζήσει εργάζεται στην κουζίνα της Αμερικάνικης βάσης στην Yokohama.Εκεί μπόρεσε να έρθει σε επαφή με ένα πιάνο.Μέχρι τότε χρησιμοποιούσε ένα χαρτονένιο πληκτρολόγιο και μόνο όταν
τύχαινε να ακούσει ένα πιάνο στους δρόμους του Τόκυο,χτύπγε τιςπόρτες και παρκαλούσε να το χρησιμοποιήσει.Δεκαετίες αργότερα,θα πεί: "Είναι δύσκολο να το πιστέψει κανείς αλλά κανείς δεν θα μου το αρνήθηκε ποτέ!"
Ο συνθέτης Toshiro Mayuzumi,κατόπν φίλος του,όταν το έμαθε,του χάρισε ένα πιάνο γεγονός που αναθέρμανε τις επιδιώξεις του.Εκείνα τα χρόνια καταστρέφει και τα πρώιμα έργα του που έδειχναν να έχουν Ιαπωνικά στοιχεία.


ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ

Ο Takemitsu δεν ακολούθησε συστηματικές μουσικές σπουδές.Σπούδασε περιοδικά γιαδύο χρόνια με τον Yasuji Kiyose ένα συνθέτη που σήμερα ειναι σχεδόν ξεχασμένος,παρόλο που κατά τον διάσημο μαθητή του,ήταν ένας απο τους ανθρώπους που τον 20ο αιώνα άσκησαν τεράστια επίδραση στην καλλιτεχνκή ζωή της Ιαπωνίας.Από την διακοπή των μαθημάτων τους και μετά ο Takemitsu
θα θεωρήσει τον εαυτό του αυτοδίδακτο.
Η έκφραση αυτή ωστόσο δεν μπορεί να αποκαλύψει το εύρος και την ποικιλία της γνώσης την οποία
επιδίωξε,τόσο για την μουσική όσο και για την ζωή,απο κάθε διαθέσιμη πηγή:Η Jazz,η δημοφιλής μουσική,οι κλασσικές παραδόσεις της Δύσης,η ηλεκτρονική μουσική,η μουσική των Αβοριγίνων της Αυστραλίας η αυτοκρατορική μουσική gagaku,η μουσική για το θέατρο,το gamelan της Ινδονησίας,
η μουσική για oud και η μουσική των δερβίσηδων είναι μερικές μόνο απο τις παραδόσεις που αφομίωσε.
Πάνω όμως απο όλα η φύση:ο ήχος του ανέμου,του νερού ή η σιωπή στους κήπους Ζεν και ο Χρόνος.
Εξαρχής πειραματίζεται με νέες τεχνικές και μεθόδους,ασυνήθιστους οργανικούς συνδιασμούς,
καινούργεις τεχνικές εκτέλεσης,αλεατορικές μορφές,συγκεκριμένη μουσική (musiqe concrete) και άλλα πολλά.
Το 1948 θα συναντηθεί με δύο συνθέτες που θα ασκήσουν κάποια επίδραση πάνω του,τους Fumio
Hayasaka και Yoritsune Mtsudaira,με τους οποίους θα μοιραστεί και το ενδιαφέρον του για κάποιες παραδοσιακές μουσικές.Την περίοο 1950-52 συμμετέχει στην ομάδα Shin Sakkyokuha Kyokai που
διευθύνει ο Yasuji Kiyose όπου τον Δεκέμβριο του 1950 θα δοθεί και ηπρώτη εκτέλεση έργου του,το Lento for two,για πιάνο.
Την περίοδο αυτή για να μπορέσει να επιβιώσει ώς συθέτης ο Takemitsu αναμείχθηκε και με την κινηματογραφική μουσική,αρχικά ώς βοηθός γνωστών κινηματογραγικών συνθετών όπως
ο Fumio Hayasaka και οToshiro Mayazumi.Σύντομα αισθάνθηκε την έλξη της έντονα δημιουργικής ατμόσφαιρας της εποχής που αργότερα θα αποκληθεί και Χρυσή εποχή του Ιαπωνικού κινηματογράφου,
αναπτύσσοντας φιλίες με τους νεαρούς σκηνοθέτες του Νέου κύματος.Αρχίζει έτσι μια παράλληλη σταδιοδρομία κινηματογραφικού συνθέτη που θα αποφέρει 93 συνθέσεις για ταινίες.



ΠΟΛΛΑΠΛΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Το 1951,με τους συνθέτες Toshiro Mayuzumi,Joji Yuasa,τον κριτικό Kuniharu Akiyama και άλλους
καλλιτέχνες απο διάφορους τομείς,θα ιδρύσουν το Jikken Kobo (Πειραματικό εργαστήρι) με φιλοδοξία
να γνωρίσουν στην Ιαπωνία τις νέες για την εποχή μουσικές τεχνικές (κυρίως τον Σειραισμό) και να πειραματιστούν με συνδιασμούς των τεχνών.Από αυτή την περίοδο χρονολογούνται τα έργα Uninterrupted Rests,no.1,για πιάνο (1952), και το Κοντσέρτο δωματίου για 13 πνευστά (1955).Στην συνέχεια,θα στραφεί στην ηλεκτρονική μουσική με έμφαση στην χρήση προ-ηχογραφημένων ήχων.
Η πρώτη κι'όλας μεγάλης κλίμακας σύνθεσή του,Requiem για έγχορδα,(1957),βρίσκει στο πρόσωπο του Stravinsky έναν μεγάλο θαυμαστή.Απο την περίοδο αυτή χρονολογείται η ανάμειξή του στη διόργάνωση συναυλιών και φεστιβάλ σύγχρονης μουσικής,δραστηρότητα που θα συνεχισει μέχρι το τέλος της ζωής του.Με απίστευτη αφοσίωση ο Takemitsu εισάγει τα αροατήρια της Ιαπωνίας σε όλες τις εξελίξεις της διεθνούς πρωτοποριακής μουσικής,κυρίως μέσω της ετήσιας σειράς συναιλιών
"Music Today" που θα διευθύνει επι τρείς σχεδόν δεκαετίες.Ταυτόχρονα παίζει τον ίδιο ρόλο όσον αφορά την τέχνη και την λογοτεχνία σχολιάζοντας και συστήνοντας στο κοινό κορυφαίους συγγραφείς όπως οι James Joyce και Samuel Beckett και οζωγράφος Marcel Duchamp.
Μια σειρά διαλέξεων στο πανεπιστήμιο της Χαβάης το 1964 θα τον φέρει σε επαφή με τον John Cage με τον οποίο θα συνδεθεί με βαθιά φιλία.Αργότερα την ίδια χρονιά και σε συνεργασία με τον συνθέτη Toshi Ichiyanagi θα διοργανώσουν μαζί στο Τόκυο συναυλίες και events,γνωρίζοντας στο Ιαπωνικό κοινό το κίνημα fluxus,τα happenings,κ.ο.κ.
Δεν είναι παράτην δεκαετία του '60 που ο Takemitsu συμφιλιώνεται με την μουσική της πατρίδας του.Αφορμή η γνωριμία του με την μουσική του θεάτρου για μαριονέτες και το (παραδοσιακο γιαπωνέζικο νυκτό έγχορδο) shamisen.Από το σημείο αυτό και μετά θα ενδιαφερθεί ιδιαίτερα για την παραδοσιακή μουσική,οχι μόνο της Ιαπωνίας αλλά και άλλων πολιτισμών,αρχικά λόγω των αναγκών κάποιων Soundtrack,και στην συνέχεια αυτοτελώς σε συναυλιακά έργα.(Eclipse για biwa και shakuhachi και ορχήστρα,1967)
Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1970,η μουσική του Takemitsu αρχίζει πάλι να αλλάζει.Η προσφιλής του χρήση πρωτοποριακών τεχνικών και ανορθόδοξων ηχητικών κατασκευών απομακρύνεται απο το προσκήνιο,δίνοντας την θέση της σε μία έμφαση στην τροπικότητα και στην επαναπροσέγγιση της τονικότητας.Από την περίοδο αυτή ξεκινά η χρήση μιας σειράς συγκεκριμένων θεμάτων/συμβόλων όπως τα όνειρα ή το νερό,καθώς και το ενδιαφέρον του για την χρήση των αριθμών ως εκδηλώσεων μιας σύνθετης λογικής...