Από τον ταμπουρά στο μπουζούκι - Νέο βιβλίο

Γράφει ο Σπύρος Αραβανής (spiroos)
63 άρθρα στο MusicHeaven

Το βιβλίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τη νεοσύστατη μη κερδοσκοπική εταιρεία, «Orpheum Phonograph» και συγγραφέας του είναι ο του Σταύρος Κουρούσης. Ο τίτλος του είναι «ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΑΜΠΟΥΡΑ ΣΤΟ ΜΠΟΥΖΟΥΚΙ».

Διαβάζουμε στην παρουσίαση του βιβλίου:

«Το συναρπαστικό αυτό μουσικό ταξίδι επικεντρώνεται στην άγνωστη ελληνική παράδοση από τον 17ο έως τις αρχές του 20ου αιώνα με πλήθος ιστορικών ντοκουμέντων καθώς επίσης πλούσιο υλικό από παλιές φωτογραφίες, γκραβούρες και πίνακες ζωγραφικής. Βασίζεται, κυρίως, σε ιστορικές αναφορές ελλήνων αγωνιστών της επανάστασης, σε αναλυτικές περιγραφές ξένων περιηγητών και σε καταγραφές διαφόρων ερευνητών. Στα κείμενα του βιβλίου συμπεριλαμβάνεται επίσης η σημαντική εργασία του οργανοποιού Μιχάλη Μουντάκη πάνω στα όργανα της οικογένειας του ταμπουρά που ανήκαν στον θρυλικό Γιοβάν Τσαούς και τα οποία είχε ο ίδιος την ευκαιρία να εξετάσει από κοντά και να καταγράψει πληροφορίες και πολύτιμα συμπεράσματα. Η παρούσα έκδοση συνοδεύεται από ηχητικό CD δεκαοκτώ ηχογραφημάτων μεταξύ του 1926 - 1932. Πρόκειται για εξαιρετικά σπάνιο υλικό και σε άριστη ηχητική κατάσταση, αν αναλογιστεί κανείς την παλαιότητά του. Το υλικό προέρχεται ως επί το πλείστον από πρωτότυπες μήτρες των αμερικάνικων εταιρειών Victor και Columbia, αλλά και από εξαιρετικής κατάστασης δίσκους 78 στροφών».

Πρόκειται για ένα βιβλίο αληθινό ντοκουμέντο, βασισμένο στις πολυετείς έρευνες του καθηγητή μουσικής και συλλέκτη δίσκων 78 στροφών, Σταύρου Κουρούση, γραμμένο και ταξινομημένο με τρόπο απτό και ευανάγνωστο παρά τον όγκο των πληροφοριών που μας δίνει. Μια απλή αναφορά σε ορισμένα από τα περιεχόμενα είναι δηλωτική της εργασίας: Ο Ταμπουράς στην Αρχαιότητα, στη Βυζαντινή Εποχή, στην Τουρκοκρατία-Απελευθέρωση, Η καταγωγή του μπουζουκιού, 19ος αιώνας: Τα όργανα της οικογένειας του ταμπουρά, Το μπουζούκι στην Πελοπόνησσο, Το μπουζούκι και το ρεμπέτικο, Τα κουρδίσματα του μπουζουκιού και του ταμπουρά, Οι πρώτες ηχογραφήσεις του μπουζουκιού κ.ά.

«Οι ιστορίες αυτές», γράφει ο Δημήτρης Μανιάτης στα ΝΕΑ, «προσθέτουν σημαντικές ψηφίδες στο παζλ της καταγραφής του λαϊκού τραγουδιού. Οι μήτρες βρέθηκαν από τον ερευνητή στα αρχεία των δισκογραφικών εταιρειών στην Αμερική (κυρίως στην εταιρεία Victor) αλλά και σε αρχεία οικογενειών των καλλιτεχνών. Και αυτό ύστερα από μπόλικη αλληλογραφία που ο ερευνητής αντάλλαξε με τους απογόνους των πρωτοπόρων του μπουζουκιού.  «Καλύπτεται ένα άγνωστο μέρος του προπολεμικού ρεπερτορίου, ενώ για πρώτη φορά έρχονται στο φως και ασκήσεις αυτοσχεδιασμού λαϊκών μουσικών, πράγμα πρωτόγνωρο για την ιστορία της καταγραφής», σημειώνει στα «ΝΕΑ» ο συγγραφέας Σταύρος Κουρούσης».

Στη συνέχεια σταχυολογούμε ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία από το βιβλίο:

«Τα πρώτα δείγματα μουσικών οργάνων του Κυκλαδίτικου Πολιτισμού -διαύλου και άρπας- χρονολογούνται γύρω στο 3000 π.Χ..»

«Η πρώτη απεικόνιση πανδούρας στον ελληνικό χώρο σώζεται σε αγγείο που βρέθηκε στην Κύπρο και χρονολογείται στο 1400-1200 π.Χ.»

«Ο όρος πανδούρα ενδέχεται σε τελευταία ανάλυση (έχουν διατυπωθεί εικασίες) να προέρχεται μέσω σημιτικών ενδιαμέσων από το σουμεριακό παν-τουρ = μικρό τόξο, έναν όρο που περιλαμβάνει τα τοξοειδή μουσικά όργανα της εποχής».

«Ο ταμπουράς αναφέρεται ως μέσο διασκέδασης στα ακριτικά τραγούδια και ιδιαίτερα στο έπος του Διγενή Ακρίτα».

«Κατά την περίοδο της Επανάστασης ο ταμπουράς θα γίνει το αγαπημένο όργανο των αγωνιστών, τω αρματολών και των κλεφτών».

«Η πρώτη ιστορική ηχογράφηση ζειμπέκικου πραγματοποιήθηκε στις 29 Μαιου του 1900 στην Κωνσταντινούπολη για λογαριασμό της εταιρείας Berliner (αρ δίσκου 18000) με τίτλο Zeybec havassi Dance και με εκτελεστές τον βιολιστή Αναστάσιο και με το Κώστα στη Λαυτα αγνώστων λοιπών στοιχείων».

«Το 1933 ο Μάρκος Βαμβακάρης με το τραγούδι του «Οι τραγιάσκες» εισάγει τον χασάπικο χορό»

«Τα πρώτα ηχητικά ντκουμέντα (ηχογραφήσεις μπουζουκιού) τοποθετούνται στο έτος 1917 στο Γκερλιτς της Γερμανίας για λογαριασμό της Preussishe Phonographische Kommission που ηχογράφησε αιχμαλώτους του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου. Περίπου 1000 συνολικά κύλινδροι σώζονται, εκ των οποίων οι 70 είναι ελληνικού ενδιαφέροντος».

«Ο Καλαμαράς (σημ. Κώστας Καλαμαράς από τη Σύρο) είναι μέχρι στιγμής η πρώτη καταγεγραμμένη παρουσία οργανοπαίκτη μπουζουκιού σε δίσκο γραμμοφώνου, που επιπλέον έχει σχέση με το ρεμπέτικο και το ύφος του 19ου αιώνα»