Ο Νίκος Ορδουλίδης και το λαϊκό πιάνο

Γράφει η Δέσποινα Κ. (despinakontogianni)
122 άρθρα στο MusicHeaven

Τον συνάντησα στο Baumstrasse λίγο πριν το σεμινάριό του για το "Λαϊκό πιάνο". Είχα ήδη ακούσει το δίσκο, είχα δει και την έκδοσή του πάνω στη δισκογραφική καριέρα του Βασίλη Τσιτσάνη και μου 'χε κεντρίσει το ενδιαφέρον πώς ένας νέος άνθρωπος αποφάσισε να ασχοληθεί μ' αυτό το πρωτόγνωρο για πολλούς κομμάτι της λαϊκής μουσικής. 

Πρώτη φορά υπό τη μορφή σεμιναρίου στην Αθήνα;

Στην Αθήνα ναι. Ήταν διακαής πόθος να κατέβει προς τα κάτω. Στη Θεσσαλονίκη ήδη είχε παρουσιαστεί δυο χρονιές στο Κρατικό Ωδείο (πρώτο ωδείο της χώρας), δηλαδή έχει τη δικιά του σημειολογία ως το παλάτι της κλασσικής μουσικής.

Σε τι σημείο είναι το project;

Διδάσκω στο ΤΕΙ της Άρτας, αρκετοί φοιτητές εκεί δείχνουν ένα ενδιαφέρον που ανεβάζει και τη δική μου θέληση, να το πάω παρακάτω, γιατί είναι σε εμβρυϊκό επίπεδο ακόμη. Όλο αυτό προέκυψε μέσα από το διδακτορικό μου. Τη μεθοδολογία δανείστηκα κι εφάρμοσα· η έρευνα είναι σε πολύ πρώιμο στάδιο. Το πρόβλημα είναι πως ιστορικά αρχεία δεν μπορούμε να βρούμε πουθενά, δεν υπάρχει εθνικό αρχείο ήχου. Τώρα, όλα αυτά ευελπιστώ να τα βάλω σε μία σειρά με τους φοιτητές.

Από πού ξεκινά το ενδιαφέρον για το ρόλο του πιάνου στη λαϊκή μουσική;

Το πιάνο παίζει στα λαϊκά απ’ την αρχή του προηγούμενου αιώνα. Τεκμήριο μας είναι η δισκογραφία, όπου μπορούμε να ακούσουμε όλους τους οργανοπαίχτες και να εντοπίσουμε άλλες τεχνικές από αυτές των κλασσικών. Δεν ήταν αυτό το πρώτο στοιχείο που κέντρισε το ενδιαφέρον μου, αλλά η νύχτα, το πάλκο. Μες στα χρόνια, τη μία χρονιά έπαιζα σε σχήματα με μεγάλη μπάντα, την άλλη φορά μόνο πιάνο-φωνή κοκ. Αυτό άρχισε να γεννά ερωτήματα ως προς το πώς πρέπει να παίξουμε. Για παράδειγμα, έχοντας ένα κοντραμπάσο στην ορχήστρα, ασυναίσθητα τραβούσα το αριστερό χέρι πιο ψηλά, γιατί έπεφταν οι μπάσες συχνότητες με αυτές του κοντραμπάσου. Αυτό μες στο χρόνο άρχισε να παίρνει μία πιο θεωρητική μορφή. Παίξαμε μετά μόνο πιάνο και μπουζούκι, χωρίς κιθάρα κι έπρεπε να πάρει το όργανο όλον αυτό το ρόλο που έλειπε.

Αργότερα, ψάχνοντας και το ρεπερτόριο-ακούμε πιανίστες στις ηχογραφήσεις να παίζουν με έναν εκπληκτικό «λαϊκό» τρόπο και δεν ξέρουμε τα ονόματά τους. Ή βλέπουμε φωτογραφικό υλικό είτε από πάλκο είτε από στούντιο κι υπάρχει πάντα ένα πιάνο. Και πώς έφτασαν να έχουν διαφορετικό τρόπο παιξίματος; Σίγουρα κάποιος αντιλήφθηκε κάτι διαφορετικό, μία ακουστική ανάγκη, και είπε πως πρέπει να παιχτεί αλλιώς το όργανο, για να διατηρήσει το αποτέλεσμα μία «λαϊκή» αισθητική. Δηλαδή, συναντάμε το όργανο στα τεκετζίδικα του Πειραιά, στα σαντουροβιόλια, στο κλασικό λαϊκό, μετά στα Χατζιδακικά, Θεοδωρακικά και συνεχώς αλλάζει ο τρόπος παιξίματός του. Αυτό πρέπει να μελετηθεί. Αν ακούσει κάποιος τον Περιστέρη να παίζει πιάνο σε ηχογραφήσεις, θα εντυπωσιαστεί και θα δει πως έχει μία συγκροτημένη σκέψη. Όπως ακριβώς οι τζαζίστες. Το Jazz piano δεν είναι άλλο όργανο, απλά πήραν το πιάνο και το χρησιμοποίησαν σε ένα άλλο ρεπερτόριο με έναν διαφορετικό τρόπο παιξίματος.

Πελάγωσες καθόλου στην έρευνα; Ποια ήταν η αφετηρία σου;

Ψάχνω σα μανιακός ηχογραφήσεις που έχουν μέσα πιάνο και γι’ αυτό θεωρώ την Άρτα πολύ σημαντική, διότι μπορεί να δημιουργηθεί μία ομάδα και να ψάχνουμε όλοι μαζί αντί μόνος μου.

Το χάος είναι τεράστιο ακόμη και σήμερα. Δεν έχουμε πηγές. Θέλοντας και μη ξεκινάμε από τον ήχο συγκεντρώνοντας ηχογραφήσεις. Αυτό είναι σα να ψάχνεις ψύλλους στα άχυρα. Βάζεις κομμάτια να παίζουν μήπως και συναντήσεις πιάνο. Βέβαια, υπάρχουν πολύ σκόρπια κάποιες κασετίνες, όπως του Κουνάδη, που δίνουν κάποια γραπτά στοιχεία, όπως τι όργανα παίζουν στις ηχογραφήσεις.

Μετά το διδακτορικό, δανείστηκα πολλά πράγματα από τη μεθοδολογία της έρευνας που έκανα για τον Τσιτσάνη και ξεκίνησα την έρευνα για το πιάνο. Δίσκους γραμμοφώνου δεν μπορούμε να βρούμε και παίρνουμε ένα ένα τα mp3s. Έχω ξεκινήσει μία βάση δεδομένων, συγκεντρώνοντας κομμάτια και συνεχώς προσθέτω. Τον Γενάρη θα ξεκινήσω ένα εργαστήριο για το πιάνο με φοιτητές του Λαϊκής και Παραδοσιακής του ΤΕΙ της Άρτας.

Συνάντησες τίποτα απροσδόκητο σ’ αυτή τη διαδικασία έρευνας;

Ακόμα δεν έχω βγει για field work, αλλά ελπίζω να γίνει με τους φοιτητές που στήνουμε το project ακαδημαϊκά. Είχα αρκετές απροσδόκητες καταστάσεις, π.χ., στο site που έχουμε φωτογραφίες, κατά το 70% δεν ξέρουμε τα στοιχεία των μουσικών. Έλαβα ένα email μία μέρα από την εγγονή ενός, που μου έδωσε σπουδαία βιογραφικά στοιχεία. Οι μουσικοί τότε παίζανε με διαφορετικό επίθετο στο πάλκο και με άλλο στα κλασσικά. Στο πάλκο τους λέγανε φλώρους και οι κλασσικοί χασικλήδες.

Πώς εξελίσσεται αυτό ως καλλιτεχνικό εγχείρημα;

Ο πρώτος δίσκος αφορούσε την πρώιμη εποχή του ρεμπέτικου-αυτή του Πειραιά, ο δεύτερος θα πάει σε μεταγενέστερους. Τσιτσάνη, Καλδάρα, Ζαμπέτα και μετά σε Χατζιδάκι, Θεοδωράκη και ως τις μέρες μας.

H καλλιτεχνική φύση του project είναι χωρισμένη στα δύο. Πρώτον, πώς έπαιζαν οι παλαιότεροι και δεύτερον, πώς μπορεί να μεταφερθεί το ρεπερτόριο, το οποίο δεν είναι αρχικά για πιάνο. Ένα ρεμπέτικο πώς μπορεί να παιχτεί μόνο με πιάνο. Γι’ αυτό βλέπουμε (στο project) ανέγγιχτες κάποιες ηχογραφήσεις και μετά ανασυνθέσεις τους. Τολμώ να πω πως πρόκειται για πλήρη αποδόμηση του κομματιού κι επανασύνθεση της μουσικής του φόρμας. Αυτό πιστεύω θα εξυπηρετήσει στο μέλλον τη δημιουργία ρεπερτορίου-που είναι το παιδαγωγικό μέσον, εφόσον κάποιος αποφασίσει να ασχοληθεί με το «λαϊκό πιάνο».

Βρήκα κάποια αντιπροσωπευτικά δείγματα, γνωστά κομμάτια αυτής της περιόδου, που εξυπηρετούσαν το σκοπό της διασκευής. Πρέπει να εμπνέει το τραγούδι για να το διασκευάσεις. Γι’ αυτό αναγκαστικά επέλεξα κομμάτια που μου αρέσαν. Ο πρώτος δίσκος ήταν ορχηστρικός. Από τον δεύτερο δίσκο και μετά θα προστεθούν φωνές κι ίσως συνδυασμός οργάνων. Δύο-τρία πιάνα, ενδεχομένως.

Απευθύνεται σε μη μουσικούς;

Θέλοντας και μη η λαϊκή μουσική-αν κι ως όρος είναι «αίολος»-δεν είναι σαν τον ρομαντισμό, κλασικισμό κλπ. Κι όταν λέμε λαϊκή μουσική και λαϊκά όργανα-τουλάχιστον στο δικό μου το μυαλό-περιλαμβάνουν και το ρεμπέτικο του Πειραιά και το λαϊκό της πίστας. Νομίζω πως από αυτό το σημείο ξεκινά το ενδιαφέρον του κοινού κι ας μην είναι μουσικοί. Δηλαδή, γνωρίζουμε γονείς που θέλουν τα παιδιά τους να σπουδάσουν μουσική, αλλά όχι κάτι που δεν υπάρχει στα βιώματά τους. Δεν είναι σωστό να αποκλείονται από τη μουσική εκπαίδευση όσοι δε θέλουν να ασχοληθούν με την κλασσική μουσική. Καθ’ αυτό τον τρόπο το project απευθύνεται και σε μη μουσικούς και σε υποψήφιους σπουδαστές και σε μουσικόφιλους. Έχουν πολλοί το ενδιαφέρον να ακούσουν ένα όργανο που είναι φαινομενικά συνδυασμένο με τη δύση και το κλασσικό ρεπερτόριο σε βαλκανική μουσική, για παράδειγμα, όπως και σε άλλα ιδιώματα.

Πόσο διαφορετικά αντιμετωπίστηκε αυτό στη Βρετανία, όπου σπούδαζες;

Στη Βρετανία μέσα από συζητήσεις που έκανα και από όσα είδα, διαπίστωσα πως όχι μόνο δεν υπάρχουν τα κλισέ που έχουμε εδώ, αλλά οι άνθρωποι κινούνται σε ένα διαφορετικό επιστημονικά μουσικό πεδίο πέρα από την κλασσική μουσικολογία, εδώ και σαράντα χρόνια. Βιβλία για τη μουσικολογία της Rock, της Metal κλπ.

Έχουν τεθεί όροι όπως popular musicology, που ήδη έχουν δημιουργήσει παρακλάδια. Αυτό το popular ή λαϊκό, όπως το ονόμασα εγώ και το οποίο είναι ακόμα υπό συζήτηση, δεν αντιστοιχεί ακριβώς, αλλά καλύπτει ένα τεράστιο φάσμα μουσικών ειδών που είναι αρκετά ρευστά. Κάθε χρόνο προκύπτουν καινούργια είδη. Η μοντέρνα μουσικολογία έχει μάθει να προσαρμόζεται, να είναι ρευστή και με τις ανάγκες των καιρών να αναλύει, χωρίς να θέτει ερωτήματα σοβαρότητας ή μη σοβαρότητας ενός είδους. Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι ότι είναι κοινωνικά φαινόμενα. Ακούει ο κόσμος αυτή τη μουσική κι εμείς μπορούμε να την αναλύσουμε.

Αυτό στη δευτεροβάθμια ή σε ωδειακό επίπεδο πώς θα μπορούσε να υπάρξει; Εξυπηρετεί να υπάρχει;

Από το σημείο 0 αν τα πάρουμε τα πράγματα τα μεν πανεπιστήμια ανήκουν στο Υπουργείο Παιδείας τα δε ωδεία στο Υπουργείο Πολιτισμού. Εκεί ανάμεσα υπάρχει το απόλυτο χάος. Κάποιος μπορεί να σπουδάζει τρίχορδο μπουζούκι στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και να λάβει πτυχίο με την ειδίκευση αυτή. Την ίδια στιγμή, αν πάει σε ένα ωδείο δεν μπορεί να του χορηγηθεί αναγνωρισμένο κρατικό πτυχίο για το ίδιο αντικείμενο. Στην ίδια χώρα ένας φορέας να κάνει μία δουλειά κι ένας άλλος να μην την αναγνωρίζει. Πρέπει να στηθεί ένα σύστημα από την αρχή για τα προγράμματα σπουδών στα ωδεία και τη διαβάθμιση κι αναγνώριση των πτυχίων.

Ένας νεαρός πιανίστας-μαθητής στην εφηβεία, σε ποιο σημείο θα μπορούσε ν’ ασχοληθεί με το λαϊκό πιάνο; Επηρεάζεται απ’ την τεχνική;

Θα πρότεινα αρχικά να μην εγκαταλείψει τις κλασσικές σπουδές. Κι εγώ εκπαιδεύτηκα ως κλασικός πιανίστας παίρνοντας πτυχίο από ωδείο. Αν δημιουργηθεί ένα σωστά δομημένο εκπαιδευτικό σύστημα θα μπορούσε κάποιος να ασχοληθεί απευθείας με αυτό (το λαϊκό). Όπως συμβαίνει με το Jazz piano στο εξωτερικό. Οι ασκήσεις, άλλωστε, προκύπτουν από το ρεπερτόριο. Καλό θα ήταν κάποιος να συντηρήσει και τα δύο, διότι θα του ανοίξει ο μουσικός του ορίζοντας. Όλα αυτά χωρίς ταμπού κι αποκλεισμούς. Σίγουρα θα ήταν ευκολότερο για κάποιον έτοιμο πιανίστα.

Ποια θα είναι η συνέχεια του “Eastern Piano Project”;

Το σεμινάριο θα πάει σε άλλους χώρους. Επίσης, θα κυκλοφορήσει μία έκδοση με παρτιτούρες των κομματιών του δίσκου. Τα ταξίμια (λαϊκοί αυτοσχεδιασμοί) που υπάρχουν στο δίσκο δε θα γραφτούν, γιατί έτσι δεν θα είναι ταξίμια. Η κυριότερη μελλοντική του δράση έχει να κάνει με το εργαστήρι που ανέφερα προηγουμένως που θα δημιουργηθεί στο ΤΕΙ Ηπείρου, το οποίο θα οργανωθεί σε δύο επίπεδα: καλλιτεχνικό και ερευνητικό.

*Από την παρουσίαση του Νίκου Ορδουλίδη στον ΙΑΝΟ.