Καπνισμένες.... νότες

Γράφει ο Παναγιώτης Κοτσώνης (travelogue)
45 άρθρα στο MusicHeaven

Πέρασαν δύο και κάτι μήνες από το τελευταίο τσιγάρο που κάπνισα.

Και δεν είναι πως μου λείπει, ούτε πως έχω στηθεί μπροστά από το ψυγείο, αδειάζοντας από ράφι σε ράφι κάθετί φαγώσιμο. Ίσα- ίσα που τρώω λιγότερο από πριν. Μα, πάνω από όλα νιώθω ως να μην κάπνιζα ποτέ. Κι ας εξακολουθώ να διατηρώ ένα μίνι καπνοπωλείο στο ντoυλάπι μου από αναπτήρες, zippo, χαρτάκια διαφόρων ειδών, μία πίπα, φιλτράκια και όλα τα σχετικά είδη καπνιστού.

Παρόλα αυτά δεν τα αγγίζω.

Κι ας ήταν η αγάπη μου για το κάπνισμα τόση που να με κάνει να δηλώνω πως «αν κάτι το κάνεις με αγάπη, τότε δεν σε βλάπτει». Κι ας υπάρχει ένα τσιγάρο στο χέρι ή στο στόμα μου στις περισσότερες φωτογραφίες μου τα τελευταία χρόνια. Κι όμως μου συνέβη αυτό που λέμε «Έκοψα το κάπνισμα».

Όχι... όχι για λόγους υγείας.

Ούτε επειδή ειπώθηκε πως οι κυβερνώντες θα βάλουν επιπλέον φόρο στον καπνό ύστερα από τη μαζική στροφή του κόσμου στο στριφτό τσιγάρο (...αν δεν πάρουν και την παραμικρή ευχαρίστηση του λαού, δεν ησυχάζουν...). Ούτε έγινα ξαφνικά αντικαπνιστής.

Απλά δεν θέλω να καπνίζω άλλο. Ούτε βραδιάτικα αποφάσισα να κάτσω να γράψω για να προωθήσω ένα μήνυμα κατά του καπνίσματος. Ούτε θέλω να εξιστορήσω πόσο τέλεια είναι χωρίς το «ρημάδι» το τσιγάρο και όλα τα συναφή που συνηθίζουν να λένε με ύφος υπεροψίας όσοι έκοψαν το κάπνισμα μετά από κοπιώδεις προσπάθειες με βοτάνια, τσίχλες, αυτοκόλλητα, βελονισμούς και βουντού. Απλώς σκεφτόμουν πως κι αν ακόμη πλέον δεν καπνίζω, υπάρχει κάτι το οποίο υπάρχει στην καθημερινότητά μου που ποτέ δεν θα κόψει το κάπνισμα και δεν είναι άλλο από τη μουσική.

Έτσι, λοιπόν, θέλω να μοιραστώ μερικά αγαπημένα τραγούδια από τη διεθνή μουσική σκηνή τα οποία έχουν είτε ως κύριο θέμα είτε ως μικρή στιχουργική αναφορά το κάπνισμα και σίγουρα στο μελωδικό πνεύμονά τους, η νικοτίνη ρέει άφθονη, αβλαβής κι ο καπνός θολώνει σκέψεις & αισθήσεις.

Ο καπνός απλώνεται ομοιόμορφα στο χαρτάκι... Οι δύο αντίχειρες και οι δείκτες στρίβουν το τσιγάρο....το διπλώνουν... Το ένα χέρι το κρατάει, ενώ το άλλο εφαρμόζει απαλά και προσεκτικά το φιλτράκι... η άκρη της γλώσσας σαλιώνει νωχελικά το χαρτάκι στο σημείο της κόλλας... το «τσαφ» του αναπτήρα πυροδοτεί την κατάσταση... το πάτημα στο «play» ακούγεται σαν σκανδάλη... η πρώτη τζούρα φλογίζει την άκρη του τσιγάρου...και το φύσημα του καπνού έρχεται ακριβώς με την πρώτη νότα....

Καλή μας ακρόαση.

(Σημ: Λόγω δικαιωμάτων των δισκογραφικών, κάποια βίντεο ίσως δεν μπορούν να αναπαραχθούν απευθείας μέσω του site. Σε αυτήν την περίπτωση, εμφανίζεται link για να μεταβείτε στην ιστοσελίδα του youtube "Watch on youtube")

Από το 1975 και το δίσκο Wish you were here των κορυφαίων Pink Floyd έρχεται το “Have a cigar”, όπου ο εναρκτήριος διάλογος κιθάρας - μπάσου δίνει το έναυσμα για μια διαμαρτυρία ενάντια στη μουσική βιομηχανία που αρπάζει καλλιτέχνες με την προσφορά ενός πούρου και φουσκώνει μυαλά με ψευτοϋποσχέσεις μπολιασμένες με φτηνή χλίδα, καλώντας να τους ξεζουμίσουν, ταξιδεύοντας στο τρενάκι του εύκολου κέρδους... And did we tell you the name of the game, boy? We call it Riding the Gravy Train.

Πόσοι άραγε ως έφηβοι μαθητές γυμνασίου – λυκείου έκαναν στα κλεφτά της τουαλέτας του σχολείου ένα τσιγαράκι; Είτε για να πουλήσουν μούρη στην παρέα, είτε γιατί έπρεπε με κάποιο τρόπο να ξεχωρίσουν στα μάτια μιας συμμαθήτριας, είτε ως ανόητη αντίδραση επειδή στην τελική δεν γούσταραν το σχολείο;  Πάντως οι Brownsville Station to 1973 έγραψαν το “Smokin’ in the boys’ room” για τα ανωτέρω. Κι αν στην πραγματικότητα, ένα τσιγάρο στην τουαλέτα του σχολείου μπορούσε να φέρει αποβολή, για τους κυρίους από το Μίσιγκαν έφερε μια πασίγνωστη επιτυχία και έμειναν γνωστοί ως μία ακόμη one-hit band της δεκαετίας του ’70 με το εν λόγω τραγουδάκι να αποτελεί σταθερή αξία σε συλλογές
κλασσικής ροκ μουσικής.

Όταν το 2008 οι Graham Day & the Gaolers ηχογραφούσαν το τραγούδι “Wanna smoke”, μάλλον δεν ήξεραν πόσο προφητικό θα αποδεικνυόταν για τα ελληνικά δρώμενα μιας και λίγο μετά ξεκίνησε η εφαρμογή του αντικαπνιστικού νόμου. Επιθεωρητές ελέγχου για τα νυχτερινά μαγαζιά, μείωση της πελατείας σε ταβέρνες, σουβλατζίδικα, εστιατόρια, πρωτότυπα σταχτοδοχεία-καμουφλάζ, τσακωμοί σε τηλεπαράθυρα. Αν και οι αντικαπνιστές ένιωσαν στιγμιαία μία ηθική δικαίωση, τελικά ο αγώνας για όσους θέλαμε τότε να καπνίζουμε παντού, επετεύχθη. Πλέον, οι κανονισμοί δεν εφαρμόζονται πουθενά. Κι αν αυτό δεν συνέβαινε οι Gaolers δίνουν τη λύση... I'm waiting for the summer when they say outside's a nice place.
I'll sit right next to you and blow my smoke in your face.

Το ροκ υπήρξε πάντα συνδεδεμένο με το τσιγάρο. Η ροκ περσόνα που επινόησε ο David Bowie για το δίσκο του 1972 The rise & fall of Ziggy Stardust and the Spiders from Mars σίγουρα καπνίζει φανατικά, αφού είναι το τελευταίο πράγμα που κάνει πριν την κατάρρευσή του ως ροκ είδωλο. Και μάλιστα σχεδόν ιεροτελεστικά (...Time takes a cigarette, puts it in your mouth…you pull on your finger, then another finger, then your cigarette….) όπως προκύπτει κι από το στίχο αλλά και από τη δραματοποιημένη ερμηνεία του Bowie που σε όλο το δίσκο διατηρεί μία θεατρικότητα μέχρι να καταλήξει στη ... “Rock’n’roll suicide”.

Οι Free σίγουρα δεν έχουν μείνει στην ιστορία ως μία από τις μεγαλύτερες μπάντες. Το 1970, ο Paul Kossof ήδη είχε αρχίσει να χάνεται στην εξάρτησή του από τα ναρκωτικά και τη γενικότερη ψυχολογική του κατάρρευση. Οπότε οι Paul Rodgers και Andy Fraser ανέλαβαν το εγχείρημα να βγάλουν εις πέρας τη νέα δισκογραφική τους δουλειά με τον τίτλο “Highway” που έτυχε μέτριας αποδοχής. Παρόλα αυτά ξεχώρισε το “Soon I will be gone”  που θα θυμίσει σε καπνιστές, πόσο πολύτιμος συμπαραστάτης είναι ένα τσιγάρο σε συνθήκες χωρισμού.... Now lighting a cigarette… Now knowing I will regret… The way our love had to end…

Ξέρετε πως είναι να ταξιδεύεις οδηγώντας στη μεσοδυτική περιοχή των ΗΠΑ με προορισμό τη βόρεια Ντακότα, όντας ένας διάσημος μουσικός της ροκ που πραγματοποιεί περιοδεία  στα τέλη του 1972; Και σαν να μη φτάνει αυτό, στο επαρχιακό βενζινάδικο, οι ντόπιοι να αναρωτιούνται αν είσαι άντρας ή γυναίκα λόγω των μακριών μαλλιών; Ο Bob Seger όχι μόνο το γνωρίζει αλλά το έζησε κιόλας. Έτσι, στο δίσκο “Back in 1972” του 1973 συμπεριέλαβε διανθισμένο ενορχηστρωτικά με mellotron και σαξόφωνο το τραγούδι “Turn the page”, που γράφτηκε κατά τη διάρκεια περιοδείας υπό την ηχώ του ενίσχυτη στο κεφάλι καπνίζοντας το τελευταίο τσιγάρο της ημέρας (...with the echoes from the amplifiers ringin' in your head , you smoke the day's last cigarette…)

Κυκλοφορεί τo 1965 στον πρώτο δίσκο τους “The Angry Young Them”. Εμπνευσμένο από τον Dylan την ίδια χρονική περίοδο που ο ίδιος από ίνδαλμα γίνεται ο κατάπτυστος προδότης της folk που έβαλε την κιθάρα του στο βύσμα. Ο Van Morrison, ως συνθέτης και στιχουργός του κομματιού “You just can’t win”, πίνοντας έναν ακόμη καφέ κι ανάβοντας ένα ακόμη τσιγάρο (...One more coffee... One more cigarette...), αμφισβητεί για το αν μπορεί να κερδίσει, παρομοιάζοντάς τον με ένα χρυσωρύχο που βρίσκεται μέσα στη μάχη της στοάς. Ύστερα από 45 χρόνια, αν ο Van Morrison συναντηθεί τυχαία στο δρόμο με τον Bob Dylan, θα του χαμογελάσει πονηρά κλείνοντας φευγαλέα το μάτι ως αποδοχή της πλήρους αποτυχίας γι΄αυτήν την αμφισβήτηση. 

Ακόμη κι όταν όλα έχουν τελειώσει, ένα τσιγάρο χρωματισμένο με κραγιόν παραπεταμένο στο κρεβάτι είναι ικανό να κρατάει ζωντανή την παρουσία της και τη θύμησή της ζωντανή. Τόσο ικανό που η τωρινή έλλειψή της σε κάνει να θέλεις να την «κάνεις». Μουσικοί πειραματισμοί και σουρεαλιστικοί στίχοι από τους Mr. Bungle στο “Pink cigarette” από την τρίτη δισκογραφική τους δουλειά με τίτλο “California” του 1999, όπου αν και κυκλοφόρησε από τη Warner Music, θυμίζει έντονα παραγωγή ανεξάρτητης ετικέτας.

Στη Νέα Ζηλανδία, το κάπνισμα δεν βλάπτει σοβαρά μόνο την υγεία και την τσέπη. Βλάπτει και τη σχέση, αφού το 2010, χώρισαν 420 ζευγάρια, για μεταξύ τους θέματα, διαφωνίες και προβλήματα που σχετίζονται με το τσιγάρο. Οι Νεοζηλανδοί Princess Chelsea εμπνέονται από το γεγονός και το αποτυπώνουν δισκογραφικά στο ντεμπούτο άλμπουμ τους που κυκλοφόρησε το 2011 με τίτλο “Lil' Golden Book”, στο οποίο συνυπάρχουν οι indie Rock με τις Electronica αναζητήσεις της μέχρι πρότινος συνθέτριας και μουσικής παραγωγού Chelsea Nikkel.

Όλοι, λίγο πολύ, σε στιγμές θλίψης, μοναξιάς, αδιαφορίας για τον εαυτό μας καταφεύγουμε στο κάπνισμα που λειτουργεί μάλλον σαν ψευδαίσθηση ανακούφισης παρά σαν λύτρωση. Ο Rufus Wainwright έρχεται να προσθέσει τραγουδιστικά έναν άλλο εθισμό, αυτόν του σοκολατούχου γάλατος. Το “Cigarette & Chocolate Milk” συγκαταλέγεται στο δίσκο του 2001 Poses, και πραγματεύεται ήπιους εθισμούς και του τρόπου που επιδρούν στη ζωή και την καθημερινότητά μας.

Μέσα από σύννεφα καπνού που φαίνονται αχνά στην ησυχία της νύχτας, εκείνη προσπαθεί να ανιχνεύσει τη διάθεση του απέναντι γείτονα – καπνιστή, επινοώντας τα δικά της σενάρια για την πορεία του (…You remind me of a dove who lost his feathers in a fight…). Η τραγουδοποιός Jenny Wilson από τη Σουηδία περιλαμβάνοντας στον πρώτο δίσκο της “Love & Youth” του 2005, την εξαιρετική μπαλάντα με τίτλο “Balcony Smoker” έδειξε πως διαθέτει και συνθετικό ταλέντο εκτός από λυρικότατες φωνητικές ικανότητες που μου θύμισαν την υπέροχη Joan Baez.

Ο πρόωρα χαμένος Nick Drake φαίνεται πως είχε αρκετό υλικό σε χαρτιά, συρτάρια και πρόχειρα ηχογραφημένες κασέτες. Αν και δεν πρόλαβε να τις συμπεριλάβει σε κάποια από τις δισκογραφικές του δουλειές όσο ήταν εν ζωή, ωστόσο το 1987 ήρθε ο δίσκος “Time of no reply” για να καλύψει αυτό το κενό. Το “Been smoking too long”, γραμμένο από τη φίλη του Robin Frederick, θλιμμένα εύθυμο, και χωρίς να μας προσδιορίζει τι ακριβώς κάπνισε τόσο υπερβολικά ώστε να του πάει στραβά η μέρα… (…Tell me, tell me what have I done wrong? Ain't nothing go right with me, must be I've been smoking too long…)

Ένα ακόμη τσιγάρο για το δρόμο στρίβει ο Neil Young, στο ταξίδι του προς τα πίσω αποτίνοντας φόρο τιμή στους χαμένους από υπερβολική δόση ναρκωτικών Danny Whiten και Bruce Berry. Ο πρώτος κιθαρίστας των Crazy Horse με τους οποίους συνέπραττε ο Young κι ο δεύτερος φίλος από τα παλιά, όντας roadie των Crosby, Stills, Nash & Young. Η κακή διάθεση εξαιτίας αυτών των γεγονότων αποτυπώθηκε σε όλο το “Tonight’s the night”, του οποίου αν και τα τραγούδια, όπως το “Roll another number (for the road)” είχαν γραφτεί το 1973, τελικά κυκλοφόρησε το 1975.  

Ο Jay Farrar ηγέτης των Son Volt, συνοδεία της μίας κιθάρας και μίας φυσαρμόνικας κάνει το δικό του οδοιπορικό στη Νέα Ορλεάνη ως ένας μοναχικός περιπατητής με ένα τσιγάρο στο χέρι κι ένα ποτήρι καφέ για ζεστασιά. Από το 2007 και το άλμπουμ “The search” το τραγούδι “Highways & cigarettes” έρχεται ως γνήσιος απόγονος των παλιών folk-Blues κομματιών της δεκαετίας του 50 και του 60, που όποιος το ακούσει… Can't escape the smell of cigarettes, still livin' out these American late-night Blues.

O Johnny Cash, δια του συνθετικού και στιχουργικού λόγου του Kris Kristofferson, διηγείται το κυριακάτικο πρωινό ενός μοναχικού ανθρώπου που κάνει τον περίπατό του με το πρώτο τσιγάρο της ημέρας αν και είναι απλώς το επόμενο από την τσιγαροκατάνυξη της προηγούμενης νύχτας (…I'd smoked my mind the night before). Χαζεύει τους φιλήσυχους και απλούς ανθρώπους της καθημερινότητας γύρω του, να απολαμβάνουν την Κυριακή ως καθιερωμένη ημέρα αργίας και ξεγνοιασιάς. Παρόλα αυτά, συνεχίζει να αναπολεί τα χαμένα όνειρα του χτες κι ελπίζει τις Κυριακές να τις περνάει μαστουρωμένος για να μη σκέφτεται τη μοναξιά του. Το “Sunday morning coming down” γράφτηκε από τον Kristofferson, πρωτοηχογραφήθηκε από τον Ray Stevens το 1969 και καθιερώθηκε ως η πρώτη country επιτυχία του. Ο Cash το συμπεριέλαβε το 1970 στο live άλμπουμ “The Johnny Cash Show” κερδίζοντας μία χρονιά μετά (1970) το πρώτο βραβείο στο Country Music Association Award ως τραγούδι της χρονιάς.

Θα μπορούσε να θεωρηθεί και ο ύμνος των καπνιστών. Απευθύνεται σε αμετανόητους καπνιστές αφού και την ύστατη στιγμή ο Άγιος Πέτρος δυστυχώς θα πρέπει να περιμένει τον νεκρό να κάνει ένα ακόμη τσιγάρο. Τραγούδι του 1947, γραμμένο από τους Merle Travis και Tex Williams, ερμηνευμένο από τον τελευταίο κι ενδεδυμένο μουσικά από ένα cοuntry-swing μίγμα. Κατέκτησε την πρώτη θέση στο Hot Country Songs Chart και αποτέλεσε εναρκτήριο κομμάτι της ταινίας του 2007 Thank you for smoking. Κι όποιος παρά τις προειδοποιήσεις δεν βάλει μυαλό, ο Williams δίνει το στίγμα... “Smoke, smoke, smoke that cigarette….”.

Ενώ ο Bruce Willis, ως Butch Coolidge περιμένει στο φανάρι σιγοσφυρίζοντας τη μελωδία και τραγουδώντας το στίχο “smoking cigarettes and watching Captain Kangaroo από το ρεφραίν του country τραγουδιού των Statler Brothers με τίτλο “Flowers on the wall” του 1965, συναντά τον Marsellus Wallace, κατά κόσμο Ving Rhames να διασχίζει κάθετα τον δρόμο. Αποφασίζει να τον πάρει παραμάζωμα αφού λίγο πριν ο Butch δεν «πούλησε» τον αγώνα πυγμαχίας που έδωσε, πηγαίνοντας κόντρα στην επιθυμία του Marcellus και κατόπιν προκαλεί ένα σοβαρό τροχαίο και όλα μπλέκονται… Αυτά μόνο σε ταινίες του Ταραντίνο θα μπορούσαν να συμβούν, όπως και συνέβησαν στο Pulp Fiction to 1994. 

Άλλοτε εθιζόμαστε αυτοβούλως στο κάπνισμα και στο αλκοόλ. Άλλοτε πάλι φταίνε εκείνες. Μπορούν να κάνουν τα πιο μεγάλα καλά, αλλά και τα πλέον άσχημα. Κλείνουν σπίτια, πληγώνουν, εγκαταλείπουν, λένε ψέματα, εκμεταλλεύονται. Ωστόσο, ακόμη και σε αυτή την περίπτωση πάντα μπορεί να βγει κάτι καλό. Όπως το 1947 που οι Sons of Pioneer, έκαναν μια μεγάλη country επιτυχία, γράφοντας ακριβώς για τα άγρια κορίτσια και για όσα μας παρασέρνουν να κάνουμε… Cigarettes, Whiskey & Wild Wild Women, they’ll drive you crazy, they’ ll drive you insane…

Κι αν ο έρωτας ως αίσθηση είναι σαν ένα τσιγάρο, τότε γιατί απλώς να μην ανάψεις ένα ακόμη; Πολύ περισσότερο δε, αν o έρωτας διαρκεί όσο ένα τσιγάρο… από το 1936 και τον Duke Ellington “Love is like a cigarette”… η επιλογή του καθενός σεβαστή.

Ένα τρίτο τσιγάρο σε μία παρέα φίλων, εμπλουτίζει τη συντροφιά. Σε ένα ερωτικό ζευγάρι, όμως, λειτουργεί αντιφατικά. Από τη μία φωτίζει το νέο ειδύλλιο που γεννάται, από την άλλη σκιάζει τη μοναξιά του ανθρώπου που εγκαταλείπεται. Η Patsy Cline, βιώνει αυτή τη μοναξιά στο τραγούδι “Three cigarettes in an ashtray” από το πρώτο ομώνυμο δίσκο της, το 1957, αποτυπώνοντας στην ερμηνεία της, τη θλίψη και την απορία που προκαλούν αυτές οι συναισθηματικές καταστάσεις.

Αν και χάθηκε άδικα και πρόωρα, μόλις 26 ετών, ο Otis Redding πρόλαβε να αφήσει και ιδιαίτερα εκτενές, αλλά και σημαντικό μουσικό έργο ως άξιος εκπρόσωπος της Soul. Στο τέταρτο άλμπουμ του με τίτλο “The Soul album” που κυκλοφόρησε το 1966, θα συναντήσουμε το τραγούδι “Cigarettes and coffee”, γραμμένο από τους Jerry Butler, Eddie Thomas και Jay Walker. Ο Otis ανάμεσα σε βραδινά τσιγάρα και καφέδες απολαμβάνει απλές στιγμές με την αγαπημένη του, θέλοντας να την ευχαριστήσει για όσα όμορφα συναισθήματα του χάρισε από τότε που συνέπεσαν οι ζωές τους.

Γράφτηκε το 1948 από τον Willard Robison. Ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά τον ίδιο χρόνο από την Peggy Lee. Και διακρίθηκε ερμηνευτικά από τη Nina Simone το 1958. Ένα αποχαιρετιστήριο σημείωμα με μία απλή παραίνεση που σίγουρα έχουμε ακούσει από τη μητέρα, τη σύζυγο, τη γκόμενα… Don’t smoke in bed.

Λένε πως η μουσική δεν έχει όρια, ούτε ταμπέλες. Φαίνεται πως το ίδιο ισχύει και για το τσιγάρο. Μουσικά μπορεί να το συναντήσετε παντού, σε κάθε μουσικό είδος. Αν, λοιπόν, είστε εγκρατής χαρακτήρας, αρκεστείτε στο άκουσμα της μελωδίας του καπνού, στον ήχο του φυσήματός του. Αν πάλι, είστε επιρρεπής σε πειρασμούς, αφήστε μια γερή ρουφηξιά να θολώσει την πραγματικότητα του νου, προτού τα χείλη ενωθούν και με μία αέρινη κίνηση, κάνουν τον καπνό να θολώσει και το οπτικό πεδίο μπροστά σας. Όσο για μένα, λέω να αναβάλλω κι απόψε το «τσαφ» του αναπτήρα...