Νίκος Μωραΐτης - Η κρίση είναι ένας μεγεθυντικός φακός

Γράφει η Δέσποινα Κ. (despinakontogianni)
122 άρθρα στο MusicHeaven

Cabaret λοιπον. Τί κοινό έχει η Αθήνα του 2013 με το Βερολίνο του 1930; 

Δυστυχώς έχει περισσότερα κοινά απ όσα μπορεί να φανταστεί κανείς. Εκείνη η εποχή ήταν η εποχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης - μια δημοκρατία με πήλινα πόδια, που αποτέλεσε προπομπό του ναζιστικού καθεστώτος, μία δημοκρατία που χώλαινε από παντού, όπως και η σημερινή δημοκρατία στην Ελλάδα. Κανείς, βέβαια, δεν μπορούσε ακόμα να φανταστεί μια ναζιστική εκτροπή.  

Κι όμως συνέβη.

Ναι, συνέβη μόλις τρία χρόνια μετά. Να σου πω ένα χαρακτηριστικό σημείο στο Cabaret: Βλέπουν δύο ήρωες κάποιους Ναζί στο δρόμο, που κυκλοφορούσαν με τη Σβάστικα, καλή ώρα όπως κυκλοφορούν κάποιοι Χρυσαυγίτες στις μέρες μας με αντίστοιχα πράγματα, που τα ονομάζουν αρχαιοελληνικά για να ρίχνουν στάχτη στα μάτια. Και λέει ο ένας ήρωας στον άλλον την ατάκα: "έλα μωρέ, κάτι γραφικοί είναι αυτοί, τους έχουν για να δέρνουν τους κομμουνιστές". Αυτοί, λοιπόν, οι «γραφικοί» σε τρία χρόνια έμελλε να πάρουν την εξουσία! Γι' αυτό σκέφτεσαι καμιά φορά πόσο απρόβλεπτες είναι οι εξελίξεις. Όπως δεν το φανταζόμασταν ποτέ πριν από το '09 αυτό που ζούμε σήμερα, έτσι δεν μπορούμε και σήμερα να ειρωνευτούμε τίποτα το οποίο μας φαίνεται αδιανόητο. Όσο γραφικούς θεωρούμε κάποιοι τους Χρυσαυγίτες σήμερα, τόσο το '30 θεωρούσαν τους Ναζί, που λίγα χρόνια μετά θα αιματοκυλούσαν τον κόσμο.  

Έχεις αναλάβει τους ελληνικούς στίχους των τραγουδιών. Είναι μετάφραση ή απόδοση; Δηλαδή από έναν πυρήνα έβγαλες κάτι νέο ή προσπάθησες να παραμείνεις πιστός στο αρχικό; 

Δεν μπορεί να είναι μία απλή μετάφραση. Νομίζω ότι εκεί είναι το πρόβλημα με τα Μιούζικαλ, γι’ αυτό και οι περισσότερες από τις αποδόσεις των στίχων των Μιούζικαλ που έχουν γίνει στην Ελλάδα ήταν κακές. Για να είμαι ειλικρινής, αν εξαιρέσεις το "Έκτο Πάτωμα" των Κραουνάκη/Νικολακοπούλου όπου η Λίνα Νικολακοπούλου είχε κάνει εκπληκτική δουλειά, προσωπικά δεν έχω παρακολουθήσει τέτοιου είδους μουσική παράσταση που να μου άρεσαν οι στίχοι. Γι' αυτό και θεωρώ το "Cabaret" ίσως το σημαντικότερο στοίχημα που έχω αναλάβει. Γιατί στη δισκογραφία, έρχεσαι και πατάς σε ένα πολύ γερό υπόβαθρο. Έχουν δουλέψει τεράστιοι στιχουργοί, που τους θαυμάζουμε, που θα θέλαμε να τους μοιάσουμε, έστω και στο μικρό τους δαχτυλάκι, ενώ στο μιούζικαλ πατάς σε ένα έδαφος ασταθές, σχεδόν στο κενό. Άρα καλείσαι, ξέροντας απλώς πως δεν σου αρέσει ό,τι έχει γίνει μέχρι τώρα, να κάνεις κάτι προσπαθώντας να το ανατρέψεις. Προσωπικά, προσπάθησα να ακολουθήσω δύο βασικούς κανόνες: να μείνω πιστός στο κείμενο, ιδίως εκεί όπου ο στίχος περιέχει σημεία της πλοκής, και παράλληλα να μείνω ανοιχτός στο δικό μου αίσθημα της στιγμής,  σαν να γράφεται το κείμενο για πρώτη φορά. Αυτό είναι για εμένα το στοίχημα. Και πιστότητα και δημιουργικότητα. Βέβαια, όλα αυτά θα κριθούν στην πράξη.  

Τί σε δυσκόλεψε; 

Τίποτα. Ό,τι σου αρέσει πάρα πολύ δε σε δυσκολεύει. Εκεί που έλεγα "τώρα αυτό πώς γίνεται να ειπωθεί στα ελληνικά και να είναι γνήσιο;", ξαφνικά ερχόταν ως δια μαγείας η λύση. Αρκεί να είσαι παρών, με τις αισθήσεις σου ανοιχτές.

Μου φαίνεται, πως οι ήρωες σ' αυτό το έργο κάνουν τα πάντα για το χρήμα. Εκβιασμούς, εκδίδονται, αλλά θέλουν και την ανάδειξη. 

Δεν είναι ακριβώς έτσι. Πρόκειται βέβαια για μία εποχή που κυριαρχεί το χρήμα, όπως σε όλες οι κενές περιεχομένου εποχές,  όμως για τους περισσότερους από τους ήρωες δεν έχει να κάνει με την επιθυμία του πλούτου αλλά με την ανάγκη για επιβίωση. Λέει σε ένα τραγούδι κάτι που το  συνέδεσα με την εποχή που ζούμε.

"Όταν έρχεται ο χιονιάς και δεν έχεις λεφτά
ούτε για καλοριφέρ, να τί είναι unfair.
Άδικη είναι η ζωή, όταν βγεις το πρωί
μ' ένα πάμφθηνο παλτό, που δε σ' έχει ζεστό.

Όταν πας για συμβουλή και σου λέει ο παπάς
ευτραφής, καμαρωτός "τον πλησίον ν' αγαπάς".
Κι η φτώχεια όταν χτυπά
τοκ-τοκ-τοκ/τοκ-τοκ-τοκ, απ' το τζάμι".

Δυστυχώς είναι μία πραγματικότητα που περνάει μεγάλο ποσοστό ανθρώπων σήμερα στην Ελλάδα.

Τα χρήματα φέρνουν την ευτυχία ή έστω ένα μέρος της; 

Μακάρι να την έφερναν, γιατί έτσι τουλάχιστον θα ξέραμε ότι υπάρχει ένα αποδεδειγμένο αντίδοτο στη δυστυχία. 

Γενικότερα, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, ακόμα και για τα χρήματα;

 Προτιμώ το "με το σταυρό στο χέρι". Αν έπρεπε να διαλέξω ανάμεσα σ' αυτά τα δύο άκρα, θα διάλεγα αυτό. 

"Με το σπαθί" ακόμα καλύτερα; 

Αυτό είναι όλο το θέμα. Να ανοίξεις πέρασμα εκεί που δεν υπάρχει. Ξέρω πού είναι η επιθυμία μου να πάω και πρέπει να ανοίξω ο ίδιος το δρόμο με τα χέρια.  

Στο έργο βλέπουμε ένα μικρόκοσμο. Εν μέσω γεγονότων κρίσης, όπως αυτά του έργου, αλλά κι αυτά που βιώνουμε, δημιουργούνται μικρόκοσμοι για να κλειστούμε μέσα;

Αν πάρεις τους ήρωες, ο καθένας ξεχωριστά είναι ένας μικρόκοσμος, αλλά όλοι μαζί συνθέτουν το μεγάλο αληθινό κόσμο. Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει σε κάθε εποχή. Ο άνθρωπος στέκει μετέωρος ανάμεσα στο μικρό του κόσμο και στο μεγάλο κόσμο.

Επειδή η ταινία έγινε μια πολυβραβευμένη επιτυχία και σημείο αναφοράς, λες το κοινό πως θα έχει αυτή στο μυαλό του ως μπούσουλα και θα περιμένει να δει κάτι αντίστοιχο; 

Είναι αρκετά διαφορετικά μεταξύ τους το θεατρικό έργο και η ταινία. Ας πούμε, ο ρόλος της Fraulein Schneider (Τάνια Τσανακλίδου) δεν υπάρχει στην ταινία και είναι καθοριστικός. Η ηλικιωμένη αυτή γυναίκα είναι η απόλυτα παραιτημένη από τη ζωή. Είναι απίστευτη η αντιστοιχία με την Ελλάδα του σήμερα. Αυτός ο απόλυτα παραιτημένος πολίτης, ο συνταξιούχος ψηφοφόρος είναι εκείνος που εκλέγει την κυβέρνηση που θέλει για όλους μας! Η Τάνια θα κληθεί να πει:

"Μεγάλη εγώ
χωρίς άλλα "θέλω" στην καρδιά
Φθαρμένη εγώ
σ' ένα άδειο κρεβάτι εγώ γριά
Σοφή εγώ
που δεν πολεμάω κανέναν πια".

Και πιο κάτω:

«Οι φόβοι μου έχουν πια φωνή
και μου λεν πώς να ζω και ζω".

Δε θα πάρουμε, για παράδειγμα, την επόμενη δόση. Αυτός ο φοβισμένος πολίτης είναι που αποφασίζει για τη χώρα μας σήμερα. Παραιτημένος μεν, αλλά ορίζει τις ζωές των υπολοίπων. 

"Το άγριο δεν το δάμασε κανείς".  

Εδώ έχουμε να κάνουμε με μία άλλη περσόνα, με την άλλη πλευρά του φεγγαριού. Είναι στίχος που λέει η Sally Bowles, την οποία δεν μπορεί να δαμάσει κανένας άντρας. Ο πρωτότυπος στίχος λέει «η τίγρη είναι τίγρη, όχι αρνί», αλλά ο στίχος που ανέφερες μου προέκυψε αυτόματα ως συνέχεια.

Θα δούμε μια υπερπαραγωγή, δηλαδή; 

Δεν ξέρω ως προς τα κόστη, αλλά σίγουρα ως προς το αποτέλεσμα είναι μία παραγωγή που δε θυμίζει συνθήκες κρίσης. Αν και για μένα το κρίσιμο είναι ότι σκηνοθετεί ο Κωνσταντίνος Ρήγος. Όταν με πήρε τηλέφωνο, δεν ήξερα όλο αυτό το υπέροχο cast. Ήξερα όμως πως θα το κάνει εκείνος και αυτό ήταν αρκετό.

Ταιριάζετε από άποψη αισθητικής, δηλαδή;

Η δική του είναι μια αισθητική που 'θελα να έχω, αν θες. Η Pop art πλευρά του μου ταιριάζει πολύ. Την dark πλευρά του δεν την έχω, αλλά με ελκύει. 

Πολλοί σε γνωρίσαμε ως ραδιοφωνικό παραγωγό του Μελωδία. Η μουσική, που επέλεγες πολλές φορές απείχε από κάποια σημεία της πορείας σου ως στιχουργού. Έχεις γράψει και για ποπ κομμάτια, που και δε θα έπαιζες στην εκπομπή, αλλά και δεν αντιστοιχούσαν στο ύφος του σταθμού. 

Σε ένα ραδιοφωνικό σταθμό καλείσαι να σεβαστείς ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Σε μία προσωπική δουλειά, όπως είναι ο στίχος, ο μόνος που έχεις να σεβαστείς είναι ο εαυτός σου. Εμένα η βάση μου είναι το έντεχνο και θα παραμείνει, είναι η ρίζα από την οποία παίρνω νερό για όλες μου τις συνεργασίες. Από εκεί και πέρα, είναι πια τόσο κατακερματισμένο το ελληνικό τραγούδι, που προσπαθώ να ακολουθήσω τη δική μου επιθυμία και έτσι διαλέγω τους τραγουδιστές με κριτήριο αν μου πάει η αισθητική της φωνής τους. Αυτή η αισθητική πολλές φορές υπάρχει ερήμην τους και δεν έχει να κάνει με την αισθητική των χώρων όπου εμφανίζονται. Βάζω τα σύνορά μου, ορίζω τη δική μου χώρα. Κι όταν νιώσω άβολα σε μία νέα περιοχή, τραβάω αμέσως τα όρια προς τα πίσω.  

Θα ξαναέκανες ραδιόφωνο; 

Όχι. Αυτός ο κύκλος είχε κλείσει για μένα πριν φύγω από το Μελωδία. Ο σταθμός ήταν σε μεγάλη κρίση τότε, κι όταν κάποιος είναι σε κρίση προσπαθεί να βρει τί φταίει και πολλές φορές εντοπίζει λάθος αιτίες. Στη δική μου εκπομπή είχε περιοριστεί πολύ το ρεπερτόριο, είχα πάψει να παίζω τα παλιά λαϊκά, που εγώ γι' αυτά ζούσα και για τη μίξη τους με τα σημερινά. Είχα πει παλαιότερα σε μία συνέντευξη πως θα έκλεινα τον κύκλο του ραδιοφώνου στα σαράντα μου. Χρειάστηκε να κλείσει λίγο πιο πριν. Τώρα είμαι ακριβώς σαράντα, δε θα τον ξανάνοιγα. Επίσης, θεωρώ πως δεν ήταν το δυνατό μου σημείο. Άποψή μου είναι πως ήμουν πολύ καλύτερος ως δημοσιογράφος παρά ως ραδιοφωνικός παραγωγός. 

Η επιτυχία της χρονιάς, ήταν τα Σάββατα του Αντώνη Ρέμου. Πολλοί αντέδρασαν, διότι ήταν ένα σύνθημα σε φοιτητικό έδρανο, το οποίο έγινε το ρεφρέν σ' ένα λαϊκό τραγούδι. 

Δεν υπάρχει κάτι πιο λαϊκό, με την έννοια της μαζικότητας, από ένα σύνθημα που γράφεται στα έδρανα, ύστερα στους τοίχους, ύστερα στα social media. Τι άλλο θα μπορούσε να έχει γίνει παρά λαϊκό τραγούδι; Ίσως hip hop, με την έννοια που έχει ο όρος στη γαλλική σκηνή, όχι στην ελληνική. Από εκεί και πέρα, θα πρέπει να σου πω ότι το λαϊκό έρεισμα στο τραγούδι το έδωσε η φωνή του Ρέμου, γιατί από μόνο του είναι μία μελαγχολική μπαλάντα βασισμένη στο πιάνο.

Θα ήθελα να μου πεις και για τη συνεργασία σου με το Θέμη Καραμουρατίδη, το Μόνο ένα γεια.

Τώρα πηγαίνουμε από την ανατολή στη δύση και σ' αυτό «φταίω» εγώ. Στιχουργικά θεωρώ πως είμαι ένας χαμαιλέων. Δεν μπορώ να ταξινομηθώ εύκολα κι αυτό ενοχλεί τους φανατικούς του κάθε είδους. Αλλά αυτό που κάνω μόνο πρωτοφανές δεν είναι. Σας θυμίζω ότι ο Λευτέρης Παπαδόπουλος έγραφε από τον Βοσκόπουλο μέχρι τη Φαραντούρη και ο Μάνος Ελευθερίου από τον Τερλέγκα μέχρι τη Μαρία Δημητριάδη. Ο καθένας κρίνεται από για το συνολικό του έργο από το χρόνο και όχι από τους Ταλιμπάν κάθε εποχής. Τη συνεργασία με το Θέμη τη χάρηκα πολύ, τον εκτιμώ και τον συμπαθώ ιδιαίτερα και ήθελα, σε μία συλλογή με τραγούδια μου που θα κυκλοφορήσει, να έχει γράψει εκείνος το μόνο καινούργιο τραγούδι με τη φωνή του ανθρώπου που με έβαλε στη δισκογραφία, της Δήμητρας Γαλάνη. 

Για δύο χρονιές έκανες κάποια στιχουργικά σεμινάρια. Έχω την απορία του "μπορείς να πεις σε κάποιον πώς να γράψει στίχο, τί να γράψει;"

Όχι, ποτέ. Αυτό είναι και το πρώτο που έλεγα στα παιδιά. Το «σαράκι» να γράψεις στίχο πρέπει να το έχεις από μόνος σου. Από εκεί και πέρα, τεχνικά μπορεί να σε βοηθήσει κάποιος. Επίσης –το βασικότερο κατά τη γνώμη μου- μπορεί να σε μάθει να αξιολογείς σωστά το έργο σου, γιατί συχνά ο καθένας υπερτιμά ή υποτιμά αυτό που γράφει ή τις δυνατότητές του. 

Υπάρχει, όμως, κι η άποψη πως ταλέντο είναι η επιμονή να τα καταφέρεις και πως με σκληρή δουλειά σου έρχεται το επιθυμητό αποτέλεσμα.  

Το να επιμένεις σε κάτι που δεν έχεις είναι απλά λάθος. Το να επιμένεις σε κάτι που έχεις είναι προσωπικό χρέος, είναι αυτό που λέγαμε στην αρχή της κουβέντας «ανοίγω δρόμο με το σπαθί στο χέρι». 

Οπότε για το χειμώνα από σένα θα δούμε τους στίχους στο Cabaret. Ξέρω πως θα συμμετέχεις και στο δίσκο της Ανδριάνας Μπάμπαλη.

Ναι, τα τραγούδια θα είναι σε μουσική της Ανδριάνας. Πιστεύω πως έχει να μας εκπλήξει ευχάριστα με το συνθετικό της κομμάτι. Είναι το ντεμπούτο της ως τραγουδοποιός. Απ' την άλλη, θα συμμετέχω στο δίσκο της Ελευθερίας Αρβανιτάκη με κομμάτια σε μουσική του Νίκου Αντύπα και του Στάθη Δρογώση. 

Για κλείσιμο θα ήθελα, να σε ρωτήσω για κάτι που παρατηρώ. Υποτίθεται πως μέσα σε μια εποχή κρίσης θα περίμενε να δει κανείς μια άνθηση και πρόοδο στη μουσική. Ενώ κυκλοφορεί πλήθος με νέες δουλειές, λίγες ξεχωρίζουν, ενώ επικρατεί μετριότητα και μιζέρια στο επίπεδο δημιουργίας. 

Λυπάμαι που δεν βλέπουμε αυτή την άνθηση στην Τέχνη που συνέβη σε άλλες περιόδους κρίσης, όπως ο Μεσοπόλεμος, η Μεταπολίτευση κλπ. Νομίζω πως η συγκεκριμένη κρίση που βιώνουμε έχει τελείως καινούργια χαρακτηριστικά. Νιώθω πως δε μας βελτιώνει, αλλά εντείνει αυτό που ήδη έχουμε. Τη φθήνια, την αλήθεια, την κακία, την καλοσύνη, τον ανθρωπισμό, την απάθεια, τη μιζέρια, τη λάμψη. Είναι ένας μεγεθυντικός φακός αυτή η κρίση. Μεγαλώνει ό,τι έχουμε.

*Το «Καμπαρέ» των Εμπ και Κάντερ θα κάνει πρεμιέρα στις 4 Οκτωβρίου, στην Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Στην παράσταση πρωταγωνιστούν: Δημ. Λιγνάδης, Τ. Τσανακλίδου, Μ. Ναυπλιώτου, Μ. Μητρούσης, Γ. Νανούρης, Ν. Μπουλέ, Π. Μπουγιούρης.