Αξιολογώντας Ένα Πιάνο (Μέρος Γ')

Η ποιότητα του Πιάνου

Η ποιότητα κατασκευής ενός πιάνου εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους, όπως το γενικό σχέδιο (που απεικονίζει την γνώση των σχεδιαστών όπως και του συγκεκριμένου οίκου), τα υλικά, λεπτομέρειες κατασκευής και άλλα πράγματα που δύσκολα φαίνονται στο τελικό προϊόν που είναι έτοιμο για πώληση στον καταναλωτή. Υπάρχουν φυσικά τρόποι και στοιχεία που μας δίνουν μια αρκετά καλή ιδέα για το επίπεδο του συγκεκριμένου οργάνου.

Πάντα ξεκινάμε εκτιμώντας την εξωτερική εμφάνιση, δηλαδή την ποιότητα του επίπλου μπρος πίσω, πάνω κάτω και μετά προχωράμε στην εσωτερική κατασκευή και τον εσωτερικό μηχανισμό, αφαιρώντας στα όρθια τα σχετικά ξύλινα καλύμματα (του μηχανισμού και των πεντάλ) δηλαδή πάνω και κάτω από το κρεβάτι (την βάση των πλήκτρων). Όσον αφορά τα πιανα με ουρά, πάντα επιβεβαιώνουμε ότι το κάλυμμα είναι καλά συνδεδεμένο με τους μεντεσέδες πριν το ανοίξουμε και το τοποθετούμε μέσω του στηρίγματος στο πιο ψιλό επιτρεπόμενο σημείο.

Το καλό πιάνο αν το συγκρίνουμε με κάποιο κατωτέρας ποιότητας, είναι πιο γεροδεμένο σαν έπιπλο (κάσα), με πιο ισχυρό σκελετό, μαντέμι (πάντα προτιμούμε τα πιάνα με 100% κάλυψη παρά ¾ πλάκα) και πιο χοντρό εσωτερικό και εξωτερικό περιμετρικό ξύλινο δακτύλιο. Το αναλόγιο όπου τοποθετούμε τη μουσική είναι γερό, με γερή υποστήριξη και το κάλυμμα της κλαβιατούρας (δηλαδή των πλήκτρων) στα ακριβά grand είναι μονοκόμματο, ενώ στα πιο φθηνά διπλώνει όπως στα όρθια. Το καλό όρθιο έχει τέτοια κατασκευή ώστε να μπορεί να μετακινηθεί εντός ενός χώρου χωρίς να ξεκουρδιστεί, ενώ οι φθηνές κατασκευές μπορούν κάπως να ξεκουρδιστούν αν πιέσουμε και προσπαθήσουμε να μετακινήσουμε με το γόνατο το όργανο στο σημείο της βάσης του κλαβιέ όπου βρίσκονται οι υψηλές νότες. Οι ακριβές κατασκευές χρησιμοποιούν μπρούτζο στα πεντάλ ενώ οι φθηνές σίδηρο βαμμένο – αυτό το ελέγχουμε με μαγνητάκι στα πεντάλ. Το καλό έπιπλο (κάσα) είναι φτιαγμένο από καλή ποιότητα ξύλου –καλά λουστραρισμένο- ενώ το φθηνό από πριονίδι, mdf και άλλα βαριά κατασκευάσματα. Επίσης η λεπτομέρεια και ποιότητα της κατασκευής του μαντεμιού, πόσο καθαρά είναι τοποθετημένα τα γράμματα και κατά πόσο εξέχουν ατέλειες, είναι καλή ένδειξη.  

Οι χορδές πρέπει να είναι καλά τυλιγμένες γύρο από τα κλειδιά, με τον ίδιο αριθμό περιστροφών και να μην εξέχουν και οι χορδές του μπάσου θα έχουν περιτυλιχθεί με χαλκό, ή με ατσάλι σε προπολεμικά πιάνα. Η ύπαρξη αγκραφών με εξαίρεση των ψιλών νότων, είναι επίσης καλό στοιχείο ποιότητας.

Τα καλά ηχεία κατασκευάζονται από έλατο τύπου Sitka και όχι επιστρωμένο ξύλο, όπου τα νερά του ξύλου (στην περίπτωση των όρθιων πιάνων) τρέχουν περίπου 45 μοίρες με το έδαφος και περίπου 7 «νερά» ανά εκατοστό. Στην πλάτη του πιάνου υπάρχουν ράβδοι υποστήριξης της κορώνας, όπου στις καλές κατασκευές οι ράβδοι καλύπτουν όλο το πλάτος της κορώνας (ώστε να μην σκεβρώνει) και όχι μερικό.  

Οι γέφυρες σε ένα εκλεκτής ποιότητας πιάνο έχουν εγκοπές κατά μήκος των δύο άκρων, τόσο για το ενεργό τμήμα της χορδής όπως και τα τμήματα στήριξης των χορδών. Οι εγκοπές ευθυγραμμίζονται κατά μήκος με μεγάλη ακρίβεια με τα σημεία στήριξής της γέφυρας. Σε ένα πιάνο με ουρά, οι αντηρίδες πλάκας περνάνε πάνω από την γέφυρα ώστε η γέφυρα να μην χρειάζεται μεγάλη εγκοπή. Στο όρθιο, η μεγάλη καμπύλη της γέφυρας σχεδιάζεται ώστε η περιοχή της εγκοπής να μην προκαλεί απότομη αλλαγή του μήκους της χορδής, ανάμεσα στις νότες μεταξύ των δύο πλευρών της εγκοπής.

Η μηχανή και το κλαβιέ πρέπει είναι τέλεια τακτοποιημένα και τα υφασμάτινα και δερμάτινα μαξιλαράκια κολλημένα σφιχτά στο ξύλο και τα σφυριά σταθερά και τακτοποιημένα. Κάθε πλήκτρο θα ανταποκρίνεται όπως το γειτονικό του. Σε περιπτώσεις κακοτεχνίας, ατημέλητα σημεία ξεραμένης κόλας στάζουν παντού, με μη ευθυγραμμισμένα, άμορφα σφυριά και χαλαρά τμήματα υφάσματος και δέρματος όπου η συνολική εμφάνιση δείχνει απροσεξία και ελλείψεις. Πολύ τραχύ δέρμα ή ύφασμα σε ορισμένες περιοχές, που φθείρεται γρήγορα και καθιστά πιο αργή την ανταπόκριση της μηχανής λόγω της υπερβολικής τριβής, είναι επίσης ένδειξη χαμηλότερης ποιότητας. Στη βάση του κρεβατιού, κάτω από τα πλήκτρα η ύπαρξη αρμών διαστολής που προστατεύουν το ρεγουλάρισμα των κλειδιών από τις αλλαγές υγρασίας, είναι επίσης ισχυρή ένδειξη ποιότητας. Φυσικά, ο καλύτερος τρόπος να καταλάβουμε την ποιότητα ενός πιάνου είναι να κάτσουμε και να παίξουμε το όργανο, ακούγοντας τον ήχο και εξετάζοντας την ανταπόκριση των πλήκτρων και της μηχανής – κάτι που είναι εφικτό μόνο αν δοκιμάσουμε πολλά πιάνα, καλά και μη, πάντα κατανοώντας τη σημασία του χώρο και της ακουστικής και έτσι αποκτήσουμε αρκετά καλή εμπειρία ώστε να μπορούμε να αξιολογήσουμε και να πάρουμε σωστές αποφάσεις. Η εμπειρία της δοκιμής πολλών οργάνων μας επιτρέπει να προβλέπουμε τις επερχόμενες αλλαγές της ποιότητας και του χρώματος του ήχου, με βάση την αλλαγή του χώρου και των χαρακτηριστικών δόμησης.  Ανεξάρτητα απ όλα αυτά, απλά παίζοντας μια σκάλα δυνατά και απαλά σε όλη τη γκάμα του κλαβιέ έχει σαν αποτέλεσμα την ομαλή αλλαγή από τις χαμηλές στις μεσαίες νότες, χωρίς αλλαγή σε χρώμα και ποιότητα ήχου. Τα πλήκτρα ανταποκρίνονται πάντα με τον ίδιο τρόπο και ανταποκρίνονται άμεσα σε περιπτώσεις απαλής αλλά γρήγορης εκτέλεσης (πχ. τριλάκι).

Γρήγορος Έλεγχος Μεταχειρισμένου Πιάνου

Όσο καλές και να ήταν οι προθέσεις του κατασκευαστή, όσο καλή να ήταν η αρχική ποιότητα του πιάνου, αν ο ιδιοκτήτης δεν το συντηρεί τότε με βάση το δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής το όργανο θα υποστεί με τον καιρό ζημιές και σταδιακή υποβάθμιση. Άρα, όταν ψάχνουμε στη δευτερογενή αγορά για μεταχειρισμένο πιάνο, πρέπει να μπορούμε να διευκρινίσουμε την κατάσταση του οργάνου που θα επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από τις συνήθειες του ιδιοκτήτη. Η ακόλουθη διαδικασία είναι γραμμένη για όρθια πιάνα, αλλά ισχύει και για πιάνα με ουρά. Στην περίπτωση των πιάνων με ουρά, προσέχουμε όταν ανοίγουμε το κάλυμμα, να είναι καλά συνδεδεμένο με τους μεντεσέδες, ώστε να μην γλιστρήσει στο πάτωμα και  το τοποθετούμε στο ψιλότερο επιτρεπόμενο σημείο.

Το πιάνο, όπως ένα αυτοκίνητο, το εξετάζουμε σαν συνολικό σύστημα και μετά προχωρούμε σε συγκεκριμένα υποσυστήματα όπως το υποσύστημα της μηχανής, του ηχείου κλπ:

Το πιάνο πως στέκεται σαν έπιπλο (εξωτερική εμφάνιση);  Έχει υποστεί ζημιά ή έχει φουσκώσει λόγω υγρασία; Αν το κουνήσουμε ελαφρά μπρος πίσω και στα πλάγια, ακούμε κάποιο ήχο που προδίδει κάποια χαλαρότητα στο έπιπλο ή σε κάποιο εξάρτημα;

Η πλάτη του πιάνου προδίδει ξεκολλημένους ράβδους, ή τρύπιο ηχείο, ή κάποια άλλη ζημιά;

Η πρόσβαση στα πλήκτρα (στο κλαβιέ) είναι εύκολη, δηλαδή ανοίγει εύκολα το κάλυμμα;

Όταν ανοίξουμε το κάλυμμα των πλήκτρων, είναι όλα στη θέση τους και περίπου επίπεδα, έχουν υποστεί καθόλου ζημιά;

Ξεκινώντας από τα μπάσα, πατάμε ένα-ένα τα πλήκτρα ώσπου να καλύψουμε όλο το κλαβιέ. Κολλάει κανένα πλήκτρο; Παίζουν εύκολα; Ακούγονται ήχοι εκτός από τις νότες (όπως «κλικ, κλικ»); Τα πεντάλ λειτουργούν όπως πρέπει; Όταν αφήνουμε το πλήκτρο (για τις μπάσες και μεσαίες φωνές), εξακολουθεί να ακούγεται ο ήχος;

Μετά την άνω δοκιμή, ανοίγουμε το πάνω κάλυμμα που μας δίνει πρόσβαση στη μηχανή. Τα σφυράκια είναι όλα στις θέσεις τους, η μερικά είναι κολλημένα μπροστά; Φαίνετε τίποτα να λείπει ή να είναι σπασμένο;

Κολλημένα Σφυράκια

 Από σκουριά πως πάμε; Έχουμε σκουριά στις χορδές και στα κλειδιά; Λείπει κανένα κλειδί ή καμία χορδή (οι χορδές του μπάσου είναι πιο δύσκολες και πιο ακριβές στην αντικατάσταση από τις χορδές των μεσαίων και ψιλών νότων); 

 Σκουριά

Ανοίγουμε το κάτω κάλυμμα και αγγίζουμε την γέφυρα του μπάσου; Είναι σταθερή;

 Εξετάζοντας τις γέφυρες

Παρατηρώντας το χώρο τις μηχανής και τον κάτω χώρο του πιάνου, τώρα που είναι και τα δύο καλύμματα ανοιχτά, πόση ακαθαρσία υπάρχει; Υγρασία; Τι άλλα στοιχεία υπάρχουν που μπορούν να μας πουν κάτι για την ιστορία του πιάνου και τις συνήθειες του ιδιοκτήτη (φαγητά, ξεχασμένα στυλό, ποντικοφάρμακα κλπ);

Η κάθε άνω περίπτωση σημάνει μη φυσιολογική λειτουργία και έλλειψη διαφόρων βαθμών συντήρησης. Η βαρύτητα του κάθε θέματος πρέπει να αξιολογηθεί πριν παρθεί απόφαση για αγορά, ή για πώληση.

Η Σημασία της Ηλικίας του Πιάνου

 Σε γενικές γραμμές, η αξία του πιάνου μπορεί να συγκριθεί με την αξία ενός αμαξιού, δηλαδή η αξία του πιάνου πέφτει με την πάροδο του χρόνου – εκτός αν το πιάνο είναι από οίκο και το συγκεκριμένο μοντέλο θεωρείται σαν συλλεκτικό είδος. Τα Βικτοριανά πιάνα θεωρούνται από τα πιο όμορφα πιανα, αλλά τα πιάνα μετά το 1900 θεωρούνται καλύτερα σαν όργανα και σαν κατασκευές μια και η τεχνολογία του πιάνου έφτασε στην αποθέωση της στα τέλη του 19ου αιώνα. Τα χρόνια μεταξύ το 1905 και το 1929 είδαν την παραγωγή πολλών εξαιρετικών μοντέλων, ενώ η εποχή της μεγάλης ύφεσης έφερε στο φως μικρά φθηνά πιάνα (spinets). Η παραγωγή μεγάλων όρθιων και ψιλής ποιότητας  grande πιάνων, συνεχίστηκε μετά το 1945, ενώ στην δεκαετία του 70 και του 80 οι κατασκευαστές επικεντρώθηκαν σε μεσαίας και καλής ποιότητας οικιακά πιάνα.

Ιδανικά, η ηλικία ενός πιάνου μπορεί να εντοπιστεί με βάση το αριθμό παραγωγής και τους σχετικούς πίνακες του κατασκευαστή. Αυτό φυσικά ισχύει για τα πιάνα που έχουν φτιαχτεί μετά το 1960 ή στο δεύτερο μέρος του 20 αιώνα (και φυσικά για όλα τα πιάνα του 21 αιώνα) αρκεί να υπάρχει η εταιρεία και να υπάρχει πρόσβαση στους σχετικούς πίνακες. Ο εντοπισμός ηλικίας ενός πιάνου πριν την δεκαετία του 60 μπορεί να μετατραπεί σε πραγματικό άθλο, μιας και αρκετές εταιρείες εξαφανίστηκαν (ιδίως Αμερικάνικες) και αρκετές απ΄αυτές δεν κρατούσαν οργανωμένα αρχεία, ή τα αρχεία άλλαξαν με την αλλαγή ονομασίας της εταιρείας με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται ίδιοι κωδικοί για διαφορετικά όργανα (βλέπε: broadwood, broadwood and sons, john broadwood and sons κλπ). Επίσης, η πλειοψηφία των πιάνων έχουν στο χώρο του ηχείο αυτοκόλλητα με διάφορα βραβεία και μετάλλια. Αυτά να μην σας εντυπωσιάζουν, διότι ο κάθε κατασκευαστής σε κάποια φάση της επιχειρησιακής ζωής του κέρδισε κάποιο μετάλλιο το οποίο επιδεικνύει μεσα το όργανο.

Η πλειοψηφία των πιάνων που υπάρχουν σήμερα κατασκευάστηκαν ύστερα από το 1900. Αν δεν υπάρχει τρόπος να συσχετίσουμε τον αριθμό προϊόντος με την ημερομηνία κατασκευής, τότε υπάρχουν ορισμένα στοιχεία στην αρχιτεκτονική κάθε πιάνου, που μπορούν να μας δώσουν μια αρκετά σαφή ιδέα της εποχής του. Τα πιάνα που κατασκευάστηκαν μεταξύ:

• 1880 -1895: Μεσαίου ύψους, ¾ άρπα και Βικτοριανού τύπου καλλωπισμούς στο κάλυμμα της μηχανής με κηροπήγια. Φτιαγμένα συνήθως από τριανταφυλλιά, καρυδιά ή  έβενο.
• 1895-1905: Ογκώδες, εντυπωσιακά σκαλιστά με κηροπήγια κυρίως στα ευρωπαϊκά. Το ξύλο καρυδιά, δρυς, ή μαόνι. Σταδιακά το «σταυροχόρδισμα» αντικαταστεί το «ευθυχόρδισμα».
• 1905 – 1915: Αυτή η εποχή παρουσίασε τα πιο ογκώδη και βαριά πιάνα με τετράγωνα σχήματα και γενικά τετράγωνες γραμμές στο έπιπλο.
• 1915-1925: Μικρότερα πιάνα με παραλληλόγραμμη αρχιτεκτονική συνήθως από μαόνι.
• 1925-1935: Μικρά πιάνα από ξύλο καρυδιάς.
• 1935-1945: Ελάχιστή παραγωγή λόγω μεγάλης ύφεσης. Μικρά πιάνα και spinets, ελαφρά, ξύλο καρυδιάς.
• 1945-1950: Spinets και μικρά πιάνα από καφέ ή κόκκινη μαόνι.
• 1950-1960: Μικρά πιάνα για την καινούρια μόδα των διαμερισμάτων από ξύλο καρυδιάς, όπου το λευκό ή κιτρινωπό έγινε μόδα. Πολλά από αυτά τα πιάνα καλυμμένα με βινύλιο.
• 1960-1970: Όπως την προηγούμενη δεκαετία αλλά καφέ.
• 1970-1980: Η αρχιτεκτονική όπως τις προηγούμενες 2 δεκαετίες αλλά με αξιοσημείωτη πτώση ποιότητας.
• 1980 – 1990: Η πτώση της Αμερικάνική κυριαρχίας, η αρχή της Ιαπωνικής και η προσωρινή αναζωπύρωση της ευρωπαϊκής.

Καλή συνέχεια, καλή μελέτη, και καλό πάιξιμο!

 Αντώνης Χοντζέας

 Χορδιστής Πιάνων

 www.pianoman.gr