Το ράφι με τα βινύλια : Μ.Λοΐζος - Λ.Παπαδόπουλος : νάχαμε τι νάχαμε

Αυτή τη φορά από την ελληνική δισκογραφία. Πρόκειται για το "νάχαμε τι νάχαμε" σε μουσική Μάνου Λοϊζου και στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου.

Το έτος 1972, κατά το οποίο εκδόθηκε ο δίσκος στον οποίον αναφέρομαι, είχε ήδη ... σφυρηλατηθεί για τα καλά όχι μόνο η συνεργασία, αλλά, κυρίως, η βαθιά και αληθινή φιλία μεταξύ των δημιουργών του, του συνθέτη Μάνου Λοϊζου και του στιχουργού Λευτέρη Παπαδόπουλου. Ήδη είχαν βγάλει από κοινού δύο καταπληκτικούς δίσκους, τον "Σταθμό" [1968] και τις "Θαλασσογραφίες" [1970]. Το 1972 προστέθηκε στο ενεργητικό της "συνδημιουργίας" τους και το "Νάχαμε τι νάχαμε".

Το εξώφυλλο του δίσκου το κοσμεί ένας πίνακας που απεικονίζει ένα παλιό καράβι τη στιγμή που ... θαλασσοδέρνεται, ενώ γύρω - γύρω από αυτό υπάρχουν, ως φόντο του πίνακα, διάφορα ανθισμένα λουλούδια. Όπως μάς πληροφορεί το εξώφυλλο, ο πίνακας έχει φιλοτεχνηθεί από τον Γ. Βακιρτζή.

Και το έργο στο εξώφυλλο ... μάλλον μάς προδιαθέτει με τον καλύτερο τρόπο για το τραγούδι που ανοίγει τον δίσκο, που δεν είναι άλλο από το Παποράκι [πρώτο τραγούδι της Α΄ όψεως του δίσκου]. "Παποράκι του Μπουρνόβα και καρότσα της στεριάς, πόσα τάληρα γυρεύεις στον Περαία να με πας ... Κάθε νύχτα στ' όνειρό μου σεργιανάω, Άγιο Νείλο, Κερατσίνι Κοκκινιά, καπετάνιο χρόνια ξέρεις πως πονάω, μα δεν άνοιξες πανιά". Ιδανική αρχή ... Πραγματικά, τι να πρωτοπεί κανείς γι' αυτό το τραγούδι ... Για τη μελωδία του, σε ρυθμό χασαποσέρβικου, που, πραγματικά, την ακούς και ταξιδεύεις ... Για την εκτέλεση από τον Γιάννη Καλατζή ... Είχε απόλυτο δίκιο ο Λοϊζος όταν έλεγε ότι "ο Καλατζής όταν τραγουδάει γελάει" !!! Πράγματι, η ερμηνεία του είναι αισιόδοξη, χαρούμενη, γεμάτη από φως και χρώματα της Ελλάδας ...

Για την ενορχήστρωση του τραγουδιού ... Αυτό που έχω να επισημάνω είναι το καταπληκτικό σαντούρι που παίζει ο Δωδεκανήσιος μουσικίς Τ. Διακογιώργης. Κι αυτό που μού αρέσει είναι ότι το παίξιμο του Διακογιώργη υποκρύπτει έναν ιδιαίτερο δυναμισμό, μια "ροκιά". Να σημειώσω, επίσης, ότι η πρώτη στροφή του εν λόγω τραγουδιού που λέει "Παποράκι του Μπουρνόβα και καρότσα της στεριάς, πόσα τάληρα γυρεύεις στον Περαία να με πας" είναι αυτούσιοι από παλιό σμυρνέικο τραγούδι, το οποίο το έλεγαν οι λιποτάχτες Έλληνες στρατιώτες το 1922 [βλ.Λευτέρης Παπαδόπουλος "τα τραγούδια μου" 6η έκδοση σελ. 111]. Όμως ... με τι μαεστρία και αριστοτεχνικό τρόπο ο Λευτέρης Παπαδόπουλος έγραψε και τους υπόλοιπους στίχους, οι οποίοι ταίριαξαν αρμονικά με τη "δανεισμένη" στροφή από το παλιό άσμα !!!

Το επόμενο τραγούδι του δίσκου ... είναι ένα ακόμη διαμάντι του ελληνικού τραγουδιού. "'Ηλιε μου σε παρακαλώ" ... Το αξιοθαύμαστο σε αυτό το τραγούδι είναι το ότι τα δύο κουπλέ του είναι αργόσυρτα, θυμίζοντας παλιό σμυρνέικο αμανέ, ενώ το ρεφρέν του έιναι ζεϊμπέκικο !!! Κι αυτή η "μεταμόρφωση" του τραγουδιού γίνεται με τον πλέον φυσιολογικό και πειστικό τρόπο, δεν σού δίνει σε καμία περίπτωση την εντύπωση ότι πρόκειται για δύο μέρη τελείως παράταιρα και αταίριαστα μεταξύ τους. Αυτό, κατά την άποψή μου, αποδεικνύει ότι ο Λοϊζος, εκτός από τρυφερός και υπερ - ευαίσθητος συνθέτης, ήταν συνάμα και ιδιοφυής.

Ας δούμε, όμως, τι λέει γι' αυτό το τραγούδι κάποιος πιο ειδικός από μένα, ο πιανίστας Κώστας Γανωσέλης, συνεργάτης του Μάνου Λοϊζου : "Το Ήλιε μου σε παρακαλώ είναι ένα σπάνιο τραγούδι από κάθε άποψη. Αργό σαν βυζαντινό ξεκινά χωρίς ρυθμό μόνο μ' ένα ίσο που κρατάνε οι μουσικοί ... μάλλον κινείται σε τρεις δρόμους από φυσικό μινόρε ή αλλιώς αιολική κλίμακα αλλάζει σε καρτσιγιάρ και παρακολουθεί τον αρχαίο δωρικό δρόμο, μετά γυρνάει σε ουσάκ ... Δεν νομίζω ότι πετυχαίνεται κάτι ανάλογο συνειδητά. Ο Λοϊζος είχε ταλέντο αλλά πέρα από αυτό είχε τις μουσικές μνήμες του από την Αλεξάνδρεια, όπου άκουγε μουσικές με την ανάπτυξη που τους κάνουν οι Άραβες και όχι τη συγκερασμένη εκδοχή με τις δώδεκα νότες που ακούμε εμείς εδώ" [βλ. Μάνος Λοϊζος - Για μια μέρα ζωής, κείμενο - επιμέλεια : Ισαάκ Σούσης, εκδόσεις Ιανός 2007 σελ. 353].

Και, φυσικά, το ταραγούδι αυτό "συμπληρώνεται" από τους πολύ όμορφους αλληγορικούς στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου [τη φράση "πρόστυχος καπνός" την έχω συναντήσει και στο "Η ζωή εν τάφω" του Στράτη Μυριβίλη] αλλά και από την ερμνηνεία του Γιώργου Νταλάρα. Αν και πολύ μικρός σε ηλικία, η φωνή του είχε ωριμότητα και μεστότητα που σπάνια συναντάς. Τα πάντα προοιωνίζονταν ότι θα κάνει λαμπρή καριέρα στο τραγούδι.

Πολύ σπουδαία η ερμηνεία του Νταλάρα και στο επόμενο τραγούδι, το "Πιάσε το ζουρνά", σε ρυθμό καλαματιανό [αν και η φράση "σ' έχω μικρομάθει Χάρε" ακούγεται ... "σ' έχω μιπρομάθει (!!!) Χάρε" !!! Ίσως, όμως, αυτό να μην οφείλεται σε παραδρομή του τραγουδιστή, αλλά σε "εκπλήξεις" που προκύπτουν κατά την τελική μίξη του ήχου. Κι αυτό το γράφω επειδή έχω κι εγώ ο ίδιος μια κάποια εμπειρία από ηχογραφήσεις, όπου, πράγματι, στην τελική μίξη είναι πιθανόν να "αλλοιωθούν" τα λόγια του τραγουδιστή].

Ο δίσκος συνεχίζει με το οργανικό "Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας" ,  όπου ξεχωρίζει και πάλι το σαντούρι του Τ. Διακογιώργη. Επειδή αυτό το τραγούδι είναι χιλιοακουσμένο [και έχει χορευθεί επίσης άπειρες φορές], δεν νιώθω την ανάγκη να πω περισσότερα. Το μόνο που θα πω είναι ότι το προτιμώ στην "πρωτόλεια' και "ακατέργαστη" εκδοχή του στο σάουντρακ της ταινίας "Ευδοκία", με τον τζουρά του Μουφλουζέλη να "γκρινιάζει". Και φτάνουμε στο τελευταίο τραγούδι της Α΄ όψεως : Ο Λιόντας. Εδώ ... δεν μπορεί κανείς να μη θαυμάσει την ενορχήστρωση που έχει γίνει. Τα κρουστά του Γεράσιμου Λαβράνου συμπλέκονται με τον πλέον ευρηματικό και γοητευτικό τρόπο με το σαντούρι του Διακογιώργη, συνθέτοντας ένα ηχόχρωμα πρωτότυπο, αλλά, κυρίως, βαθύτατα ελληνικό.

Άλλωστε, είναι γνωστό ότι ο Λοϊζος ήταν, ας μού επιτραπεί η έκφραση ... "στουντιάκιας", καθόσον του άρεσε πολύ να κάθεται με τις ώρες στο στούντιο ηχογραφήσεων με τους μουσικούς του και να πειραματίζεται με νέους ήχους, με ενορχηστρωτικούς συνδυασμούς κλπ. Όλοι του οι πειραματισμοί, όμως, γινόντουσαν με φυσικά όργανα και μόνο [εν αντιθέσει με τον Δήμο Μούτση που πειραματίσθηκε και με την ηλεκτρονική μουσική]. Να σημειώσω ότι οι στίχοι του "Λιόντα" υπέστησαν κάποιες "μεταβολές" για να μπορέσουν να περάσουν από τη λογοκρισία της Χούντας. Έτσι, το "Απρίλη στην Αργαλαστή" έγινε "Στο Πήλιο στην Αργαλαστή", ο "κοτζάμπασης" έγινε "γενίτσαρος" κλπ.

Και τώρα ... γυρίζουμε την πλευρά του δίσκου και ακούμε την "Β΄ Όψη" του. Αυτή ξεκινάει με τη μοιραία "Ελισσώ", που τραγουδάει ο Νταλάρας. "Απ' την παλιά Αλικαρνασσό, αχ Ελισσάκι - Ελισσώ ... Σού 'στειλα γράμμα και γραφή, μα απόκριση δεν πήρα, μαύρη είν' η δίκοπή μου μοίρα ...". Στίχοι απλοί, όμορφοι, ουσιώδεις, που πιάνουν με τον καλύτερο τρόπο το νήμα από τους στίχους των δημοτικών μας τραγουδιών. Σε αυτό το τραγούδι τις εντυπώσεις τις κερδίζουν οι φλογέρες που παίζει η Στέλα Γαδέδη, αλλά και τα κρουστά του Λαβράνου.

Η Β' Οψη συνεχίζει με το τραγούδι "Μια πάπια, μια χήνα" [μια Κατερίνα], το οποίο ερμηνεύει ο Γιάννης Καλατζής, σε ρυθμό συρτού. Επιτρέψατέ μου να προσπεράσω αυτό το τραγούδι, καθόσον το θεωρώ την πλέον αδύναμη στιγμή του δίκου [παρόλο που ο Καλατζής κάνει ό,τι μπορεί με την ερμηνεία του για να το "σώσει"]. Ακολουθεί "Ο Κουταλιανός" : "Σίδερα μασάει, ο Κουταλιανός, τρένα σταματάει, ο Κουταλιανός, πέτρες ροκανίζει, ο Κουταλιανός, και βουνά γκρεμίζει, ο Κουταλιανός". Κι όμως ... "τρέμει σαν το ψάρι στην κυρά του μπρος, αχ πώς τη φοβάται ο φτωχός Κουταλιανός". Κατά την προσωπική μου άποψη, αυτό το τραγούδι είναι "ο ορισμός τού πώς πρέπει να γράφονται [και να ενορχηστρώνονται] τα τσιφτετέλια". Η μελωδία του είναι απλή, ευρηματική, παιχνιδιάρικη, ενώ η ενορχήστρωση γεμάτη χρώματα και μυρωδιές από την Ανατολή και τη Δύση.

Έξοχο παιχνίδι κάνουν τα έγχορδα [ακούγονται τζουράς, μπουζούκι και μπαγλαμάς, συνταιριασμένα με τον καλύτερο τρόπο. Και, βεβαίως, δεν θα μπορούσε να ήταν αλλιώς από τη στιγμή που το ηχόχρωμα του εν λόγω τραγουδιού το "κέντησαν" παίκτες όπως ο Θανάσης Πολυκανδριώτης και ο Χρήστος Νικολόπουλος]. Και, φυσικά, το τραγούδι αναδεικνύεται με τη "γελαστή" και "εξωστρεφή" ερμηνεία του Καλατζή. Στη συνέχεια ... "Πάνε να πεις", με τον Γιώργο Νταλάρα, ένα στιβαρό ζεϊμπέκικο, από τις καλύτερες [και ... μάλλον άγνωστες] στιγμές του Λοϊζου. Κι εδώ ξεχωρίζω την ενορχήστρωση, όπου το σαντούρι του Διακογιώργη συναντιέται με "ξεσπάσματα" από μπαγλαμά και τζουρά.

Και φθάνουμε στο κλέισιμο του δίσκου ... "Νάχαμε τι νάχαμε, έναν πύργο νάχαμε, στην αυλή το καφενείο, πάνω το τεμπελχανείο, και με θέα στο γιαλό, τζουμ τριαλαλό", με συνοδεία από φλογέρες και ... σφυρίχτρες !!! Έτσι, λοιπόν, κλείνει ένας από τους καλύτερους δίσκους της ελληνικής δισκογραφίας : Με μια ανάσα παιδικότητας και αθωότητας. Άλλωστε και ο ίδιος ο Λοϊζος δεν έπαψε ποτέ του να είναι ένα παιδί που ξέχασε να μεγαλώσει, με την ψυχή του γεμάτη αθωότητα. Το τραγούδι ερμηνεύει ο Καλατζής, αλλά ... συμπράττει και σε κάποιες στροφές και η κόρη του συνθέτη Μυρσίνη Λοϊζου, που βρισκόταν σε ηλικία μόλις 5 ετών. Πραγματικά, από τις πιο συγκινητικές στιγμές της ελληνικής δισκογραφίας.

Και να, λοιπόν, τι "κρατάω" από τον Λοϊζο, τόσο από το σύνολο του έργου του, όσο και από τη στάση που κράτησε στη [δυστυχώς σύντομη] ζωή του : Την απλότητα, την ανθρωπιά ... το να νοιάζεσαι για τον συνάνθρωπό σου ... το να γεύεσαι και να απολαμβάνεις τη ζωή σου με όποιες συνθήκες κι αν σού προσφέρεται ... το να διατηρείς στην ψυχή σου - έστω και ελάχιστη - παιδική αθωότητα, όσα χρόνια κι αν περνάνε, όσο κι αν η ζωή σε θέλει σκληρό και ανταγωνιστικό ... Παρόλο που δεν είχα την τύχη να γνωρίσω τον Λοϊζο από κοντά, ενώ και με το έργο του ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή λίγα χρόνια μετά το θάνατό του, δεν θα πάψω ποτέ να τον θεωρώ "δάσκαλό" μου.

Και, πράγματι, εδώ και ... 25 σχεδόν χρόνια δεν περνάει ούτε μέρα που να μην ακούσω, έστω και ένα, τραγούδι του Λοϊζου. Και, να σάς πω την αλήθεια ... νιώθω ότι δεν έχει φύγει ποτέ από κοντά μας !!! Νιώθω ότι ... μερικά στενά από κει που μένω εγώ, σε κάποιο μικρό διαμέρισμα, γρατζουνάει την κιθάρα του, σφυρίζει τα καινούρια τραγούδια του και ... είναι έτοιμος να μού ψιθυρίσει τραγουδιστά, με την υγρή, βαθιά, απαλή φωνή του, ότι "η ζωή είναι απλή και γι' αυτό πολύ όμορφη ... γι' αυτό ... ζήσε την όσο μπορείς, αγκαλιασμένος και συμφιλιωμένος με τους γύρω σου" ...