Γυναίκες

Γυναίκες του μύθου ή της πραγματικότητας, Γυναίκες γεννήματα της φαντασίας ή ιστορικά πρόσωπα, δεν έχει σημασία. Ακόμα κι’ αν είναι Γυναίκες του μύθου και της φαντασίας δεν έχει σημασία, γιατί ανθρώπινος νους είναι που τις έφτιαξε και έδωσε σ’ αυτές ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Έδωσε σ’ αυτές τα ήθη των καιρών που τις τοποθέτησε για να δράσουν. Κάτω απ’ αυτό το πρίσμα, πρόκειται κατά τη γνώμη μου για Γυναίκες υπαρκτές που κατάφεραν στους αιώνες με την παρουσία τους και την δράση τους, να ξεπεράσουν το πολιτισμικό πλαίσιο που τις δημιούργησε, γιατί επιβλήθηκαν ως αρχέτυπα. Γυναίκες Πρότυπα-Ιδέες. Γυναίκες προικισμένες με ευφυΐα, και με αποφασιστικότητα, που ανέτρεψαν τα κοινωνικά δεδομένα της εποχής τους, κόντρα στον νόμο (που είχε συνήθως αντρικό πρόσωπο) και έγιναν σύμβολα της γυναικείας απελευθέρωσης. Διαχρονικές μορφές που αποτέλεσαν τη βάση, για να ερμηνευτούν οι εκφάνσεις της γυναικείας ψυχολογίας. Μητέρες, Αδελφές, Θυγατέρες, Ερωμένες……

Μήδεια:

* Η πράξη της παιδοκτονίας εξ αιτίας της ερωτικής εγκατάλειψης, είναι αποτρόπαιη.
Η πράξη της παιδοκτονίας, είναι έτσι κι’ αλλιώς αποτρόπαιη. Η ερωτική όμως προδοσία του Ιάσονα εις βάρος της Μήδειας, είναι μεταγενέστερη από τις προδοσίες που έκανε η Μήδεια υπέρ του Ιάσονα: Τον βοήθησε να πάρει το Χρυσόμαλλο Δέρας (άρα να αποδυναμώσει την πατρίδα της την Κολχίδα), πρόδωσε τον πατέρα της, τη γενιά της και έδωσε ότι της ζητήθηκε για να γίνει το σύμβολο της γυναικείας δοτικότητας, που δεν αναγνωρίστηκε ποτέ, καμία προσφορά της.

“Tο τίμημα της γνώσης”
Θυγατέρα του Αιήτη (γιου του Ήλιου) και της Ιδυίας (κόρης του Ωκεανού), η Μήδεια που στη φύση της ενώνει την ουσία της φωτιάς και του νερού (Ήλιος και Ωκεανός), είναι μια θεότητα. Το όνομά της, που είναι λέξη Ελληνική, ετυμολογικά συγγενής με το Μήτις (και παράγεται από το ρήμα “Μήδομαι” που θα πει “σκέπτομαι, προνοώ, νοιάζομαι”), καθορίζει την ουσία της. Θεότητα της νόησης και της σοφής συμβουλής, η Μήδεια αφήνει το χώρο της και ακολουθεί έναν θνητό. Ο Ιάσων, ο αγαπημένος των Θεών, οπλισμένος με τα μάγια του έρωτα που του δίδαξε η ίδια η Αφροδίτη, κερδίζει την καρδιά της, εξασφαλίζοντας έτσι την βοήθειά της και η Αργώ, φέρνει τη Μήδεια στους ανθρώπους. Προίκα της είναι η Γνώση και το Δέρμα του θυσιασμένου κριαριού. Πίσω από τον μύθο, κρύβεται η ιδέα του Ιερού Γάμου, που είναι κεντρικό θέμα της λατρείας πολλών αρχαίων λαών. Ο εκλεκτός, σμίγει με τη Θεά. Ένα παιδί γεννιέται και η παρουσία του ανανεώνει το συμβόλαιο και εξασφαλίζει την ευλογία της μάνας του. Τον γάμο της Μήδειας που στάθηκε η αρχή των περιπετειών της, τον τραγούδησε ο Ησίοδος στη “Θεογονία” του το 700 π.Χ.

“Ο Θρύλος της Μάγισσας”
Ο θνητός που άγγιξε τη Θεότητα, θα γνωρίσει την μοίρα των θυμάτων. Το κορμί του, θα καταλήξει κομματιασμένο όπως τα σφάγια της θυσίας στο καζάνι. Όμως η Αγάπη και η Γνώση της Μήδειας θα κάνουν το θαύμα τους. Πιο νέος και πιο όμορφος από πριν ο Ιάσονας, ξεπηδά ολοζώντανος μέσα από το καζάνι και εκείνη Δέσποινα της ζωής, του παραστέκεται. Ο παλιός μύθος της νεκρανάστασης, θα δώσει τροφή στον θρύλο της Μάγισσας και οι επικοί ποιητές θα υμνήσουν τα θαυματουργά βοτάνια της Μήδειας. Όμως, όσο μισητά και αν είναι ο θάνατος και τα γηρατειά, αποτελούν νόμο της φύσης.
Η κατάργησή τους, σημαίνει ανατροπή της “κοσμικής” τάξης και αυτό, είναι μια πράξη αναρχική. Ο κόσμος, που κυοφορεί την ιδέα της πολιτείας των “ίσων ανδρών-πολιτών” σαν επιστέγασμα της έμπρακτης εφαρμογής του νόμου που διέπεται από τον Ορθό Λόγο, θα γεννήσει την πόλωση της γνώσης. Η ορθολογική “επιστημονική” αντίληψη, θα γίνει η επίσημη άποψη της δημοκρατίας των ανδρών. Θα γίνει το στήριγμα του νόμου. Η αρχαία “μαγική” γνώση, θα βρει καταφύγιο στον χώρο των μυστηρίων. Στο φως του ορθολογισμού, η μορφή της σοφής Μάγισσας Μήδειας, που η ουσία της αντιβαίνει στις κρατούσες αντιλήψεις, βυθίζεται όλο και περισσότερο στο σκοτάδι. Ο παλιός μύθος που δόξαζε τη δύναμή της, αλλάζει. Στο τέλος του 6ου π.Χ. αιώνα, στους κύκλους των ορθολογιστών διανοουμένων, πλάθεται η ιστορία της Μήδειας και των Πελιάδων.
Το θαύμα γίνεται παρωδία και η πολιτική ίντριγκα παίρνει τη θέση της τελετουργίας. Δεν ήταν ένας γέρος που ξανάνιωσε, αλλά ένα κριάρι που το κομμάτιασαν και βγήκε από το καζάνι ….αρνάκι!!! Τα μάγια γίνονται παγίδα για να ξεγελαστούν οι κόρες του καταπατητή Πελία και να σκοτώσουν τον πατέρα τους, ώστε ο άντρας της Μάγισσας, να πάρει πίσω το θρόνο του. Για την πατριαρχική Αθήνα του χρυσού αιώνα, την πόλη που φιλοδόξησε περισσότερο από κάθε άλλη να μορφοποιήσει το ιδανικό του Νόμου και του Ορθού Λόγου, η σοφή Μήδεια είναι μια ηρωίδα αρνητική και η γνώση της, είναι ένα αγαθό ανεπιθύμητο.
Η ιστορία των Πελιάδων, θα δώσει στον Σοφοκλή την ευκαιρία να διδάξει το κοινό για τις βλαβερές συνέπειες της μαγείας, ενώ ο Ευριπίδης, θα φέρει τη Μήδεια στη σκηνή σαν πρότυπο της αγύρτισσας, που με τις απάτες της, οδηγεί στον όλεθρο τα άμυαλα θηλυκά. Όπως στο παραμύθι στα χέρια των τραγικών, η Μάγισσα θα παίξει και τον ρόλο της κακιάς μητριάς, που έρχεται στην πόλη σαν σύζυγος του βασιλιά Αιγέα και χρησιμοποιεί την τέχνη της για να φαρμακώσει τον Θησέα, τον ήρωα της Αθήνας.
Όμως ο δόλος θα αποκαλυφθεί. Η Μάγισσα θα εκδιωχθεί και οι αγγειογράφοι θα παραστήσουν με ενθουσιασμό τον νέο, που οδηγώντας στον βωμό τον δαμασμένο ταύρο, εκδιώκει την Μάγισσα, υποτάσσοντας την άγρια φύση στον ανθρώπινο νόμο και καθαρίζοντας την πόλη από το μίασμα της γυναικείας πανουργίας.

“Ανατροπή & Κάθαρση”
Το 431 π.Χ. ο Ευριπίδης, θα δώσει μια νέα συγκλονιστική διάσταση στη Μήδεια και θα καθορίσει την εικόνα της στους αιώνες. Στην ομώνυμη τραγωδία του, η αρχαία Θεά, η σκοτεινή Μάγισσα, αποκτά ανθρώπινο πρόσωπο, γίνεται γυναίκα και ενσαρκώνει την πικρή μοίρα του θηλυκού που ερωτεύεται παράφορα και στο όνομα του έρωτα καταλύει παραδόσεις, εξουσίες και νόμους. Για την αγάπη του ξένου, η Μήδεια αρνιέται τον κόσμο της, προδίδει τον πατέρα της, σκοτώνει τον αδελφό της, εξυφαίνει τη δολοφονία του βασιλιά και πολεμάει τους δαίμονες και τα στοιχεία της φύσης, για να βρεθεί ξεριζωμένη, με μόνη πατρίδα το κρεβάτι του άντρα που του χάρισε δύο γιους. Του άντρα που χωρίς δισταγμό την εγκαταλείπει για να εξασφαλίσει όπως ισχυρίζεται το μέλλον των παιδιών του. Απόλυτη όπως ο έρωτας, θα είναι και η εκδίκηση της Μήδειας, που σοφή καθώς είναι, αναγνωρίζει την ουσία του προβλήματος και αναλαμβάνει να εκδικηθεί μια για πάντα για όλα τα δεινά και τις αδικίες που υποφέρει το φύλο της. Σκοτώνοντας τα παιδιά που η ίδια του γέννησε και αποστερώντας τον από την δυνατότητα να αποκτήσει άλλα, η έξυπνη γυναίκα καταδικάζει τον άπιστο σύζυγο σε κοινωνικό ευνουχισμό.
Καλά μελετημένη και ψυχρά εκτελεσμένη η φρικτή ενέργειά της, “δείχνει με το δάχτυλο” τις ακραίες συνέπειες ενός συστήματος που βασιζόμενο στην ανισότητα των φύλων, στο όνομα της αντρικής εξουσίας, θέλει τα παιδιά να είναι κτήματα του πατέρα και “ξένα” για τη μάνα. Παρ’ όλα αυτά, η Μήδεια του Ευριπίδη, είναι ο μόνος δολοφόνος της τραγωδίας που δεν τιμωρείται. Αναποδογυρίζοντας τον φυσικό και τον ανθρώπινο νόμο, βιώνοντας τον ύψιστο πόνο, η Μήδεια γνωρίζει την κάθαρση και την αποθέωση. Ψυχρή, απόμακρη και θεϊκά απρόσιτη, εμφανίζεται να μιλά επάνω στο άρμα του Ήλιου, έτοιμη να εγκαταλείψει τον κόσμο των θνητών. Η Μήδεια του Ευριπίδη, έδωσε σάρκα και οστά στο χειρότερο εφιάλτη των ανδρών που ήθελαν τις γυναίκες τους άβουλες και άφωνες, να τους εξασφαλίζουν με νόμιμα τέκνα τη συνέχεια του “οίκου” τους.
Ο Ευριπίδης “τιμωρήθηκε” χάνοντας σε δραματικό αγώνα και η Μήδεια έγινε από τότε, η βάρβαρη της Ελληνικής τέχνης. Η ηρωίδα που τρόμαξε τους Αθηναίους, αγαπήθηκε πολύ από τους Έλληνες της Μεγάλης Ελλάδας, που εξιστόρησαν πολλές φορές τα πάθη και τις περιπέτειές της.
Ο Απολλώνιος από τη Ρόδο, ένας ποιητής του 3ου π.Χ. αιώνα, την έκανε ρομαντική ηρωίδα των “Αργοναυτικών”, όπου η σοφή Μάγισσα, η ερωτευμένη Μήδεια, αποδεικνύεται ανεκτίμητη βοηθός και πιστή σύντροφος, παραμερίζοντας τα εμπόδια και σώζοντας συχνά τους Αργοναύτες από βέβαιο χαμό.

“Αστείρευτη Πηγή Έμπνευσης”
Από όλες τις γυναικείες μορφές του Ελληνικού μύθου, η Μήδεια έγινε αστείρευτη πηγή έμπνευσης για ποιητές και καλλιτέχνες, που αντίθετα με τις άλλες ηρωίδες, την παραστήσανε σαν υποκείμενο που δρα και όχι σαν αντικείμενο που πάσχει, αφού η δύναμη και η γοητεία του προσώπου της Μήδειας, στάθηκε πιο δυνατή από τις συμβάσεις και τους νόμους της κοινωνίας. Για τους νεότερους, που τη γνώρισαν μέσα από το συγκλονιστικό δράμα του Ευριπίδη, η εικόνα της Μήδειας σφραγίστηκε ανεξίτηλα από τη φρίκη της παιδοκτονίας.
Σε έναν κόσμο που εδώ και αιώνες λατρεύει το αρχέτυπο της μητέρας-παρθένου, η Μήδεια είναι δυσνόητη και αφύσικη, με αποτέλεσμα ερμηνείες που στηρίζονται στην παθολογία και την ψυχική διαταραχή, ενώ οι νεότερες εκδοχές, προβάλλοντας το μοτίβο του πάθους και της ερωτικής ζήλιας, αφαιρούν από την ηρωίδα το μεγαλείο που προσωποποιεί την ίδια την ουσία της θηλυκής φύσης.

Την σκοτεινή μήτρα που φυλάει το μυστικό της ζωής και του θανάτου.

Κλυταιμνήστρα:

* Είναι η άπιστη, η συζυγοκτόνος, η βασίλισσα που επιχειρεί την υπέρβαση και αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών της. Υπερβαίνει το μέτρο της εποχής, αποκτά πολιτική εξουσία, κυβερνά τις Μυκήνες όσο ο Αγαμέμνων λείπει στην Τροία, μοιχεύεται και εγκαθιστά τον εραστή της στο παλάτι. Η συμπεριφορά της, στον αντίποδα της αδελφής της, της Πηνελόπης, είναι προκλητική για την εποχή της. Θα το πληρώσει με τη ζωή της. Ο φόνος από το χέρι του γιου της Ορέστη και η δημόσια δίκη που θα γίνει στην Αθήνα παρουσία των Θεών για την τιμωρία του, θα αποτελέσει την αρχή της κοινωνικής οργάνωσης.

“Οι Μεταμορφώσεις της Μητέρας”
Η Κλυταιμνήστρα προβάλλει από τον σκιερό χώρο της μυθολογίας της Ανατολής.
Ήταν κόρη του Τυνδάρεω και της Λήδας. (Της Καρικής Θεότητας Lada). Η μητέρα της, πριν βρεθεί στο πλευρό του Τυνδάρεω, είχε ενωθεί με τον μεταμορφωμένο σε κύκνο Δία, γεννώντας τον Πολυδεύκη και την Ελένη, ενώ με τον Τυνδάρεω έφερε στον κόσμο τον Κάστορα, την Κλυταιμνήστρα και την Τιμάνδρα. Η μοίρα της όμως ήταν σημαδεμένη ήδη από τη γέννησή της, καθώς ο πατέρας της, αρνήθηκε να προσφέρει θυσία στην Αφροδίτη. Έτσι “έμελλε” να απατήσει τον σύζυγό της, όπως και οι δύο άλλες αδελφές της, με εξαίρεση την Πηνελόπη. Πρώτος σύζυγός της, υπήρξε ο Τάνταλος, γιος του Θυέστη και μαζί του απέκτησε έναν γιο. Η φήμη της παράξενης ομορφιάς της, όπλισε το χέρι του Αγαμέμνονα, που σκότωσε τον πρώτο του ξάδελφο Τάνταλο και το νεογέννητο γιο του για να την απαγάγει. Με την παρέμβαση όμως των Διόσκουρων, αναγκάζεται να την παντρευτεί και να την στέψει βασίλισσα στις Μυκήνες. Απέκτησε μαζί του τέσσερα παιδιά. Όταν ο άρχοντας των “ισχυρών Μυκηνών” ορίστηκε αρχηγός των Ελλήνων στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας, είδε την κόρη της, την Ιφιγένεια να μεταβάλλεται σε ιερό σφάγιο, ώστε να ευοδωθούν οι φιλοδοξίες του άντρα της. Έπειτα έμεινε μόνη της στις Μυκήνες, κάτω από το άγρυπνο βλέμμα ενός τοποτηρητή της οικογενειακής τιμής που άφησε ο Αγαμέμνονας στη θέση του. Όμως αυτό, δεν εμπόδισε τον εξάδελφό του τον Αίγισθο να την πολιορκήσει και τελικά να πάρει τη θέση του στο κρεβάτι της, παρά τις Θεϊκές προειδοποιήσεις.
Όταν ο Αγαμέμνονας επέστρεψε θριαμβευτής από την Τροία με πλήθος λάφυρα και σκλάβες, οι δύο εραστές τον σκότωσαν παγιδεύοντάς τον σε ένα θανατηφόρο δίχτυ.
Τα χρόνια πέρασαν και ο Ορέστης επέστρεψε να εκδικηθεί τον θάνατο του πατέρα του, σκοτώνοντας με την βοήθεια της αδελφής του τους “σφετεριστές” της εξουσίας. Θάφτηκαν μακριά, έξω από το τείχος και η πόλη πέρασε σε μια νέα φάση οργάνωσης και ζωής. Μέσα από αυτό το συνονθύλευμα μυθικών δεδομένων, η μορφή της Κλυταιμνήστρας εκπέμπει τις τελευταίες αναλαμπές ενός μητριαρχικού κόσμου. Γεννά και μεγαλώνει παιδιά μόνη της. Οι άντρες φεύγουν και αυτή, μένει να προστατεύει περιουσίες, να διοικεί και να εκδικείται. Τα παιδιά της στέκονται μετέωρα ανάμεσα στη μητριαρχική τάξη που ξεθωριάζει και στην πατριαρχική τάξη που ανατέλλει. Η στάση τους θα καθορίσει τη ζωή τους, αλλά και τη ζωή της μητέρας τους. Το πρόσωπο της Κλυταιμνήστρας, ήταν μια ισχυρή πηγή έλξης για τους τραγικούς ποιητές.

Στην “Ορέστεια” του Αισχύλου, η μορφή της κυριαρχεί τόσο στον “Αγαμέμνονα” όσο και στις “Χοηφόρες”. Παρουσιάζεται σαν “Σκληρή αρχόντισσα που δικαιολογεί το έγκλημά της, παρουσιάζοντάς το πότε σαν δίκαιη πληρωμή για έναν άπιστο σύζυγο, πότε σαν μητρική εκδίκηση για μία άδικα σκοτωμένη θυγατέρα και πότε σαν θεόσταλτη τιμωρία για τον άνθρωπο που δεν σεβάστηκε τους βωμούς της νικημένης Τροίας”. Σ’ αυτό το κείμενο η μορφή της φαντάζει φοβερή, προκαλεί δέος και θαυμασμό. Είναι όμως μοναχική.
Η εξόντωσή της, στο δεύτερο μέρος της τριλογίας, μοιάζει δικαιωμένη.

Ο Σοφοκλής, ασχολείται μαζί της στην “Ηλέκτρα” του. Μοιάζει αμήχανος να αντιμετωπίσει το φόνο της μητέρας από τα παιδιά της. Είναι ανελέητος μαζί της.
Η Ηλέκτρα, ενσάρκωση της εκδίκησης, μισεί αυτή την “μη-μητέρα” που σφετερίζεται δίχως ντροπή την “πατρική εξουσία” και την εξοντώνει αμείλικτα.
Στη Κλυταιμνήστρα του Σοφοκλή, τα θεμέλια της εξουσίας τρίζουν και η ίδια γίνεται “κακιά και μικρή”, ενώ ο Αίγισθος, δεν είναι απλά ένα εκτελεστικό όργανο, αλλά και ένας απαιτητικός συνεταίρος, που απαιτεί όλο και περισσότερα.

Ο Ευριπίδης, αναφέρεται στο πρόσωπό της, σε τρεις από τις σωζόμενες τραγωδίες του. Την “Ιφιγένεια στην Αυλίδα”, την “Ηλέκτρα”, ενώ η σκιά της απλώνεται βαριά στον “Ορέστη”. Η Κλυταιμνήστρα του στην “Ηλέκτρα”, είναι ανθρώπινη. “Έχει τύψεις για την πράξη της και είναι ολοφάνερα και μάνα.
Έχει γλιτώσει τη ζωή της κόρης της και τρέχει να θυσιάσει για το νεογέννητο, σαν πήρε το ψεύτικο μήνυμα που την παγίδεψε, πως η παντρεμένη πια Ηλέκτρα έχει γεννήσει”. Αντίθετα, η κόρη απάνθρωπη και σαρκαστική, την οδηγεί στη σφαγή, για να “ξυπνήσει” σε λίγο σε έναν άλλο εφιάλτη. Της ενοχής και της ντροπής.

Όμως, οποιουδήποτε συγγραφέα την εκδοχή και αν πάρουμε, κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την πολυσήμαντη και πολύτιμη θέση που κατέχει τόσο στους μύθους όσο και στην τραγική δημιουργία η μορφή της Κλυταιμνήστρας. Μας υπενθυμίζει την πολύ σημαντική θέση που κατείχε η γυναίκα στην Ελληνική Αρχαιότητα, όχι μόνο σαν θεμέλιο στην απαρχή της ανθρώπινης περιπέτειας, αλλά και σαν συντελεστής ιστορικών, πολιτικών και κοινωνικών διεργασιών.

Η Κλυταιμνήστρα, είναι το πέρασμα από την προϊστορία, στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Ηλέκτρα:

* Κόρη της Κλυταιμνήστρας που θα λειτουργήσει στον αντίποδά της. Πιστή στον πατέρα, υπερασπιζόμενη τα ιερά και τα όσια της οικογένειας, θα οπλίσει το εκδικητικό χέρι του αδελφού της. Στο μύθο των Ατρειδών, είναι η γυναίκα που κινεί τα νήματα της εκδίκησης, αλλά και η προσωποποίηση της ηθικής. Θα μετατραπεί σε γυναίκα του πένθους.

“Ο Χρόνος που δεν Κυλά”
Η Ηλέκτρα είναι κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας. Ζει στην παιδική της ηλικία γεγονότα που την σημαδεύουν: Την ανθρωποθυσία της αδελφής της, Ιφιγένειας, για να πνεύσει ούριος άνεμος στα πανιά των Αχαιών, τη μακρόχρονη απουσία του πατέρα, τη συνεχή παρουσία του Αίγισθου και την ερωτική αισχύνη της μητέρας της που μοιράζεται το κρεβάτι και τη βασιλεία του άντρα της με τον εχθρικό εξάδελφό του. Παρηγοριά μέσα σ’ αυτή τη ζοφερή κατάσταση είναι η αναμονή του λυτρωτή πατέρα και το μεγάλωμα του μικρού της αδελφού Ορέστη.
Στην εφηβεία όμως, οι ελπίδες καταρρέουν: Ο πατέρας επιστρέφει και αμέσως δολοφονείται από την μητέρα. Ο αδελφός της φυγαδεύεται για να γλιτώσει τον θάνατο και η ίδια μόλις που γλιτώνει χάρη στην προστασία της μητέρας της.

Η Ηλέκτρα, είναι η Κόρη που έχει από μικρή τον χαμό στην τσέπη. Έχασε οριστικά την αδελφή της την Ιφιγένεια και προσωρινά τον πατέρα της που έφυγε για την Τροία.
Τώρα, χάνει οριστικά τον πατέρα της και προσωρινά τον αδελφό της τον Ορέστη.
Όταν φθάνει σε ηλικία γάμου, χάνει οριστικά έναν καλό γάμο όπως εκείνη ίσως θα ήθελε για τη ζωή της. Ο Αίγισθος, την φυλακίζει σε έναν αδιέξοδο γάμο με κάποιον πάμπτωχο γεωργό και η Ηλέκτρα -σύμφωνα με το ήθος της- δεν επικυρώνει ποτέ αυτόν το γάμο. Αρνείται να έχει σεξουαλικές σχέσεις με τον άντρα της και χάνει οριστικά την σεξουαλική ζωή.
Αρνείται με άλλα λόγια την αναπαραγωγική δραστηριότητα. Άρα, χάνει και διαγράφει οριστικά από τη ζωή της την μητρότητα.

“Έγγαμη–Άγαμη”
Η Ηλέκτρα, που το όνομά της δεν είναι από το ήλεκτρον που λάμπει, αλλά από το α-λέκτρον (=χωρίς κρεβάτι), έγγαμη-άγαμη, εξόριστη και έκπτωτη, δεν έχει παρά δύο λύσεις μπροστά στις εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις που υφίσταται:

1) Το δρόμο μέσα στο χρόνο: Δρόμος παραδοχής του οριστικού, ολοκλήρωσης του πένθους και συνέχιση της ζωής. Η αποδοχή της οριστικής απώλειας σημαίνει την αποδοχή της θνητότητας, της φθαρτότητας του σώματος και την αξία της κάθε στιγμής.

2) Το δρόμο του μετέωρου χρόνου: Είναι ο δρόμος της μη αποδοχής του τέλους των πραγμάτων.

Αν στον πρώτο δρόμο το άτομο αποδέχεται τη θνητότητά του ως το κύριο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης μοίρας, στο δεύτερο δρόμο, το άτομο ανίκανο να δεχτεί αυτό το γεγονός, έχει ανάγκη να πεισθεί πως μπορεί να σταματήσει η ροή της ζωής, άρα τη ροή του χρόνου. Για να το πετύχει, χρειάζεται ένα τέχνασμα που να καλύψει το θέμα του θανάτου και να τον μετατρέψει σε αντικείμενο άλλων νόμων και κανόνων. Προσπαθεί έτσι να τον μετατρέψει σε θέμα της σκέψης, για να τον απομακρύνει από το χώρο του συναισθήματος που το βίωμά του είναι αφόρητο και σπαραχτικό. Η παγωμένη ζωή της Ηλέκτρας διακινείται μόνο από το μίσος, στο χώρο του αφανισμού του εαυτού και του άλλου.
Αυτό, (ο εαυτός και ο άλλος), είναι το αντικείμενο της επιθυμίας της.

“Μέσα στα Πάθη”
Η Ηλέκτρα φαίνεται καθηλωμένη σε ένα Οιδιπόδειο σύμπλεγμα προς τον πατέρα.
Σαν κόρη τον ποθεί και σαν αντίζηλος γυναίκα αντιμάχεται την μητέρα της. Το μίσος για τη μητέρα, μοιάζει σαν αποτέλεσμα της απώλειας που η μητέρα της επέβαλε. Αυτά όμως, θα ίσχυαν αν η Κλυταιμνήστρα δεν σκότωνε αλλά κρατούσε γι’ αυτήν τον Αγαμέμνονα.
Το μίσος της Ηλέκτρας έχει δύο πηγές

1) Η μία πηγή βρίσκεται στην παιδοκτονία που ο πατέρας προκαλεί θυσιάζοντας την Ιφιγένεια.
Ο Αγαμέμνων επαναλαμβάνει εδώ ένα σταθερό μοτίβο του γένους των Ατρειδών και η Ηλέκτρα, ταυτιζόμενη με την αδελφή της, αντιλαμβάνεται πως κινδυνεύει εν δυνάμει από τον παιδοκτόνο πατέρα της. Το μίσος που γεννιέται μέσα της για τον πατέρα, τη βγάζει έξω από την πατρογονική γενεαλογία. Έτσι χρειάζεται να μεταστραφεί. Μεταστρέφεται σε εξιδανίκευση του πατέρα και μέσα από τον μηχανισμό της ταύτισης με τον επιτιθέμενο, επιτίθεται η ίδια σε αυτούς που έχουν επιτεθεί στον αρχικό θύτη.
Η Ηλέκτρα μισεί την Κλυταιμνήστρα γιατί έκανε στον Αγαμέμνονα αυτό που θα ήθελε να του κάνει εκείνη.

2) Η άλλη πηγή μίσους, προέρχεται από το χάσμα που νιώθει να τη χωρίζει από την εξιδανικευμένη και παντοδύναμη εικόνα μητέρας και γυναίκας που είναι η Κλυταιμνήστρα. Η αδυναμία να ταυτισθεί μ’ αυτή τη μητριαρχική φιγούρα, κάνει την Ηλέκτρα να νιώθει την ανθρώπινή της υπόσταση και την θνητότητά της. Ανίκανη όμως να διαχειρισθεί αυτά τα μίση, θα περιμένει τον αδελφό της για να πετύχουν μαζί μια λύση στο αδιέξοδο. Μια λύση η οποία θα επιτρέψει στο χρόνο να κυλήσει ξανά και στη σκέψη να οργανώσει το θέμα του θανάτου σε άλλα πλαίσια. Να πάψει ο θάνατος να είναι δικαίωμα των γεννητόρων.
Ο φόνος της μητέρας και του εραστή της, θα πάρει στον κάθε δραματουργό άλλο νόημα.

Αν στον Αισχύλο η ενοχή και η τιμωρία από γενιά σε γενιά, γεννά νέα τάξη δικαίου, στον Σοφοκλή το θέμα της μητροκτονίας μοιάζει να υποχωρεί για να φανεί το αδιέξοδο και η δικαίωση της Ηλέκτρας που βρίσκεται μέσα στα “μαύρα μεσάνυχτα”.

“Χωρίς κάθαρση”
Στην Ευριπίδεια εκδοχή της “Ηλέκτρας” και ιδιαίτερα του “Ορέστη”, το δράμα έχει συντελεστεί.
Τα αδέλφια βρίσκονται μετά τους φόνους σε ακόμη αθλιότερη θέση, με δύο ακόμη πτώματα στα χέρια, χωρίς καμία κάθαρση και λύση, ακόμη πιο αποξενωμένος ο ένας από τον άλλο, μέχρι να πραγματοποιηθεί και ο οριστικός μέχρι θανάτου χωρισμός τους.
Η πράξη έχει αρχίσει να τους αποδιοργανώνει τη σκέψη. Έτσι πανικόβλητοι, χωρίς όρια λογικής και θράσους, “σχεδιάζουν” την αυτοκτονία. Σχεδιάζουν άλλους φόνους. Σχεδιάζουν την απάτη και την ηρωοποίησή τους. Η σκέψη τους έχει καταργηθεί, η εσωτερική τους ένταση δεν μπορεί να βρει την οδό της ψυχικής διεργασίας και “δρουν” χωρίς νόημα, χωρίς τέλος….. μέχρι που το τέλος έρχεται από τον Θεό που το διευθετεί:
Ο Απόλλων “σωστά” έδωσε την εντολή για μητροκτονία. Ο Ορέστης θα δικαστεί στην πόλη από ανθρώπους και η Ηλέκτρα θα παντρευτεί τον Πυλάδη και θα οδηγηθεί σε μια “φυσιολογική” ζωή.
Ο γεωργός σύζυγός της που την σεβάστηκε θα αποκατασταθεί….. Ο χρόνος φαίνεται να “ξεπαγώνει” και η ζωή αρχίζει να “κυλά”.

Τι μένει; Η Πύρρεια νίκη των ανθρώπων όπως την διατυπώνει ο Ορέστης: Ομιλία και Ήθος.

Και ο Ευριπίδης κλείνει το δράμα ειρωνικά:
“Χαίρεται. Και όποιος άνθρωπος μπορεί μέσα στη ζωή του να χαίρεται χωρίς καμιά να έχει δυστυχία, αυτός μονάχα ζει καλά και είναι ευτυχισμένος”.

Ελένη:

* Η Ωραία Ελένη, κόντρα στους νόμους της εποχής, επιλέγει τους άνδρες που θα μοιραστούν το κρεβάτι της. Η ομορφιά της, θα αποτελέσει μια εθνική περιπέτεια.
Θα επιβιώσει στους αιώνες σε κείμενα νεότερων ποιητών, για όσα έγιναν για χάρη της, σχεδόν θεοποιημένη όπως το αιώνιο κάλλος.

“Οι Περιπέτειες”
Το πώς ξεκίνησε ο μύθος της Ελένης, κόρης του Τυνδάρεω (αδελφής της Κλυταιμνήστρας και της Πηνελόπης), ή του Διός-Κύκνου και της Νύμφης-Λήδας, είναι μια ιστορία αρκετά σκοτεινή. Είναι όμως σχεδόν πασίγνωστος ο πυρήνας του μύθου, όπως τον διαμόρφωσε τελικά η επική παράδοση: Όταν οι τρεις μεγάλες Θεές του Ολύμπου, Ήρα, Αθηνά και Αφροδίτη μάλωναν για το ποια είναι η πιο όμορφη, ο Δίας όρισε κριτή τον Πάρη, γιο του βασιλιά της Τροίας Πριάμου. Η Αφροδίτη, του έταξε πως αν δώσει σε εκείνη τα καλλιστεία, θα τον ανταμείψει με την πιο όμορφη γυναίκα. Έτσι η βραβευμένη Αφροδίτη, οδηγεί την Ελένη στην αγκαλιά του Πάρη. Η φυγή της με τον εραστή από τη συζυγική στέγη του Μενέλαου, βασιλιά της Σπάρτης, θα γίνει αφορμή του μακροχρόνιου και φονικού για Τρώες και Έλληνες, Τρωικού Πολέμου.

“Επικές αναφορές”
Ο Όμηρος στην “Ιλιάδα” μιλάει τρεις φορές για την Ελένη (Γ’ 91 & 121, Δ’ 174 και Ω 750-775), αλλά πουθενά δεν περιγράφει την ομορφιά της. Μία μόνο φορά, καθώς εκείνη ανεβαίνει στο κάστρο για να παρακολουθήσει την μονομαχία του Πάρη με τον Μενέλαο, οι γέροι που κάθονται κοντά στις Σκαιές πύλες σχολιάζουν στο πέρασμά της:

“Δεν έχουν άδικο που χρόνια τώρα τραβάνε τόσα βάσανα
τα παλικάρια των Τρώων και των Αχαιών για μια γυναίκα.
Και μόνο να τη βλέπεις, ίδια αθάνατη Θεά σου φαίνεται”.

Η Ελένη τρέφει βαθύ σεβασμό για τον πεθερό της τον Πρίαμο, και τον κουνιάδο της τον Έκτορα, που είναι άλλωστε και οι μόνοι που την συμπαθούν. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος που της μιλάει ο Πρίαμος όταν ανεβαίνει στο κάστρο:

“Έλα παιδί μου, κάθισε εδώ κοντά μου
να ιδείς τον πρώτον άντρα σου και τους δικούς σου.
Δεν μου ‘φταιξες εσύ, αλλά οι Θεοί που μου σήκωσαν
Αυτόν τον πόλεμο των Αχαιών και δάκρυα πλημμυρίσαμε.
Κάθισε και πες μου ποιος είναι αυτός ……….”

Και εκείνη του δείχνει τον έναν και τον άλλο, τους στρατηγούς των Αχαιών που είναι απλωμένοι κάτω από τα τείχη, ακουμπισμένοι στις ασπίδες τους, για να παρακολουθήσουν την μονομαχία. Και όταν στο τέλος της “Ιλιάδας”, ο Πρίαμος φέρνει νεκρό τον Έκτορα, θα τον μοιρολογήσει τελευταία και η Ελένη: Του λέει πως ήταν καλύτερα να μην έσωνε, πως είναι είκοσι χρόνια που λείπει από την πατρίδα της (δέκα τα χρόνια του πολέμου και δέκα νωρίτερα που τριγύριζε με τον Πάρη), ότι τώρα που σκοτώθηκε αυτός ο μόνος που την προστάτευε, τώρα θα είναι μισητή από όλους.

Στην “Οδύσσεια” βρίσκουμε ξανά την Ελένη στην ραψωδία Δ’ 15. Εκεί ο Τηλέμαχος, θέλοντας να μάθει τι έγινε ο πατέρας του και δεν έχει γυρίσει ακόμα δέκα χρόνια μετά την πτώση της Τροίας, πηγαίνει στη Σπάρτη για να μάθει από τον Μενέλαο που έχει επιστρέψει μαζί με την Ελένη. Στο παλάτι τους, βρίσκει χαρά μεγάλη. Το βασιλικό ζεύγος, παντρεύει τις δύο του κόρες, την Ερμιόνη που ο Μενέλαος την είχε με την Ελένη και μια δεύτερη από μια δούλα, αφού η Ελένη τον είχε εγκαταλείψει. Στο τραπέζι της φιλοξενίας, ο Τηλέμαχος και ο Μενέλαος κλαίνε για την άγνωστη τύχη του Οδυσσέα και η Ελένη τους ρίχνει στο κρασί ένα φάρμακο “νηπενθές τ’ άχολόν τε” που κάνει όσους το πίνουν να ξεχνούν τους πόνους. Ύστερα ο Μενέλαος και η Ελένη διηγούνται για τον Οδυσσέα ιστορίες: Για την συνάντηση μαζί του όταν εκείνος μπήκε μεταμφιεσμένος στην Τροία για κατασκοπεία και για τον Δούρειο Ίππο.
Τώρα στη Σπάρτη είναι ήρεμη και αφοσιωμένη στα γυναικεία και συζυγικά της καθήκοντα.

“Για ένα είδωλο”
Αντίθετα προς τον Όμηρο, ο Ησίοδος είναι επικριτικός. Μάλιστα αναφέρει και τρίτο σύζυγό της τον Θησέα και παραθέτει κατάλογο των μνηστήρων της. Από το άλλο μέρος όμως, σε ένα απόσπασμα που αναφέρεται στον Ησίοδο, δίνεται η πληροφορία ότι κατά τον Τρωικό Πόλεμο, δεν βρίσκονταν η Ελένη στην Τροία, αλλά ένα ομοίωμά της. Σ’ αυτά, φαίνεται ότι τον ακολούθησε ο λυρικός ποιητής Στησίχορος από τη Σικελία. Ένας θρύλος αναφέρει ότι ο Στησίχορος είχε γράψει το ποίημα “Ελένη” όπου την κατηγορούσε για την απιστία της. Αυτό είχε συνέπεια να χάσει ο ποιητής το φως του. Έγραψε τότε την “Παλινωδία” από την οποία ο Πλάτων μας διασώζει στίχους με τους οποίους ο Στησίχορος ανακαλούσε την μομφή του και ο ποιητής ανέβλεψε!!! Όσο για την ομορφιά της, έλεγε ότι κατά την άλωση της Τροίας, οι Αχαιοί θέλησαν να την λιθοβολήσουν, αλλά μόλις την αντίκρισαν, τους έπεσαν οι πέτρες από τα χέρια.
Στην κλασσική εποχή, ο Αισχύλος θεωρεί ότι το ίδιο το όνομα αυτής της μοιραίας γυναίκας είναι συνδεδεμένο με την καταστροφή των παλικαριών και των πόλεων. “Ελένη – Έλαυδρος - Ελέπτολις”.
Το θέμα της Ελένης χρησιμοποίησε ο Ευριπίδης ως μύθο της ομώνυμης τραγωδίας του, μιας τραγωδίας με πολλή λυρική φαντασία και με αίσιο τέλος. Ο Ευριπίδης χρησιμοποιεί την εκδοχή ότι η Ελένη δεν ήταν στην Τροία, αλλά ένα είδωλό της από τα σύννεφα που η Ήρα είχε κατασκευάσει για να εκδικηθεί την Αφροδίτη. Η πραγματική είχε μεταφερθεί εξαρχής στην Αίγυπτο από τον Ερμή ή κατά τον Ηρόδοτο από τον ίδιο τον Πάρη. Εκεί την βρήκε ο Μενέλαος που επέστρεφε από την Τροία κουβαλώντας μαζί του το είδωλό της.

Δηλαδή κατά τον Ευριπίδη το θέμα παίρνει άλλη τροπή: Έλληνες και Τρώες σφάζονταν δέκα χρόνια για ένα …….είδωλο!!!!!!

Αντιγόνη:

* Η Αντιγόνη είναι η προσωποποίηση του καθήκοντος. Η πιστή κόρη και αδελφή.
Η γυναίκα των παραδόσεων και του εθιμικού δίκαιου. Κόρη αγνή, αθώα, που την κρίσιμη ώρα της καταδίκης από τον Κρέοντα, θα απαντήσει γενναία, αλλά με τρόπο εντελώς γυναικείο: “Γεννήθηκα για να αγαπώ, όχι για να μισώ”. Όμως ο στίχος που λέει: “Μα η απόλυτη εξουσία έχει και άλλα πολλά πλεονεκτήματα και μπορεί να κάνει και να λέει ότι θέλει”, θα αποτελέσει τον καταλύτη κάθε πολιτικής αυθαιρεσίας και θα γίνει το μανιφέστο των νέων κυρίως ανθρώπων απέναντι στη βία κάθε εξουσίας.

“Η Αυταπάρνηση”
Από το γυναικείο θίασο των μυθολογικών κύκλων, που αποτελείται από δραματικές ηρωίδες, δύο είναι οι εξαιρέσεις που στοιχειοθετούν το ιδανικό πρότυπο της λεγόμενης “ενζενί”: Η Ιφιγένεια και η Αντιγόνη. Είναι τα “κορίτσια” της Ελληνικής μυθολογίας, που οι τραγικοί ποιητές μας, τα κατέστησαν μοναδικά στους αιώνες. Η Ηλέκτρα, η Μήδεια, η Κλυταιμνήστρα, η Εκάβη, η Αγαύη, η Ανδρομάχη, η Φαίδρα, η Κρέουσα, είναι σκληρές μέσα στα δεινά τους, αδυσώπητες μέσα στις συγκρούσεις τους και ανυπότακτες στη μοίρα τους. Δεν τις χαρακτηρίζει κανένα θηλυκό στοιχείο και το δραματικό της περίπτωσής τους, είναι ότι στην πηγή του μύθου, αλλά και στην τραγωδιακή τους μεταφορά, δεν είναι η γυναικεία φύση τους που τις καθορίζει. Όλες αυτές και πολλές άλλες, κάλλιστα θα μπορούσαν να είναι άντρες. Η Αντιγόνη και Ιφιγένεια, είναι τα ευαίσθητα κορίτσια της μυθολογίας, τα προσηλωμένα κορίτσια στα πάτρια. Είναι τα κορίτσια που συγκρούονται με την ανδρική εξουσία.

“Πιστή στις Πατροπαράδοτες Αξίες”
Η Αντιγόνη είναι μία “δελεαστικά” δραματική ηρωίδα. Το ήθος της παρέμεινε αναλλοίωτο μέσα στους αιώνες. Αποφασισμένη και αμετάπειστη στην ομώνυμη τραγωδία, πιστή στις πατροπαράδοτες αξίες, καλή, υπομονετική και αφοσιωμένη στον “Οιδίποδα επί Κολωνώ”, απλοϊκό, καλό κορίτσι, προσηλωμένη στον πατέρα και τον αδελφό της, τολμηρή, δυναμική και αποτελεσματική όταν χρειάζεται στις “Φοίνισσες” και παράτολμα αμετακίνητη στο χρέος της, στους “Επτά επί Θήβες”.
Είναι στολισμένη παντού με αρετές, με χαρίσματα θετικά και αισθήματα ευγενικά, που αποτελούν ένα ιδανικό πρότυπο. Και όλα αυτά, υποκινημένα από ένα βαθύ αίσθημα για τον πατέρα της. Σε πολλά σημεία των έργων που μετέχει, η ιδιαίτερη αγάπη που τρέφει για τον Οιδίποδα, είναι φανερή. Στην τελευταία σκηνή της δικής της τραγωδίας, ο Σοφοκλής βάζει στο στόμα της μια φράση αποκαλυπτική που απευθύνεται σ’ αυτόν που είναι σημείο αναφοράς και περιεχόμενο στη στάση και τη θυσία της.
“Τρέφω όμως μεγάλη ελπίδα, πως καθώς έρχομαι, θα φθάσω αγαπητή σε σένα πατέρα”. Οπότε το “Οιδιπόδειο” το λεγόμενο, δεν περιορίζεται στη σχέση του Οιδίποδα με τη μητέρα του, αλλά και στην ερωτική κλίση της Αντιγόνης προς αυτόν. Το ανένδοτο ύφος της Αντιγόνης, η σύγκρουσή της με τη σκοπιμότητα, η σθεναρή υποστήριξη των πατρογονικών παραδόσεων, ανέδειξαν την κόρη του Οιδίποδα σύμβολο αιώνιο έναντι σε κάθε μορφή εξουσίας.

“Ο Άγραφος Νόμος”
Μετά τη σύγκρουση και τον θάνατο των δύο αδελφών της, Ετεοκλή και Πολυνείκη, ο Κρέων βασιλιάς της Θήβας, απαγόρευσε την ταφή του δεύτερου που ήρθε με στρατό ενάντια στην πατρίδα του. Η Αντιγόνη δεν συμμορφώνεται με τη διαταγή και θάβει μόνη της τον νεκρό Πολυνείκη για να τηρήσει τον άγραφο πατροπαράδοτο νόμο για τους νεκρούς. Ο Κρέων εκτεθειμένος στην πόλη, συλλαμβάνει την Αντιγόνη και την καταδικάζει. Αν η Αντιγόνη είναι κάτι πιο ενδιαφέρον από μια απλή αντίθεση στον Κρέοντα, αυτός είναι κάτι παραπάνω από τον ανόητο πεισματάρη που τη σκοτώνει.
Αλλά πίσω από όλα αυτά, βρίσκεται η εξελισσόμενη τραγωδία του Κρέοντα και πολλοί που τον αναγνωρίζουν σαν κεντρικό πρόσωπο, αναρωτιούνται γιατί η τραγωδία ονομάζεται “Αντιγόνη” και όχι “Κρέων”.

“Ο Τραγικός Άνθρωπος”
Είναι λάθος όμως να ζυγίζουμε χωριστά την τραγικότητα της Αντιγόνης από τον Κρέοντα.
Είναι λάθος να επιμερίζουμε τα δικαιώματα που έχουν ο καθένας τους στην τραγική διεξαγωγή του έργου. Η υπαρξιακή σύγκρουση είναι μία και αφορά τον άνθρωπο. Ο Κρέων εκφράζει τον νόμο της πόλης. Εκφράζει την σκοπιμότητα και την αναγκαιότητα του οργανωμένου συνόλου. Η Αντιγόνη αντίθετα, εκφράζει το ατομικό αίσθημα και την παρορμητική επιθυμία του ανθρώπου. Η σύγκρουση είναι ανάμεσα στο φυσικό αίσθημα και την ιστορική ανάγκη. Ο ποιητής, θέτει στην ουσία το δίλημμα ανάμεσα στο “θέλω” και στο “πρέπει”. Με άλλα λόγια δηλαδή, ο άνθρωπος και το κράτος. Η Αντιγόνη και ο Κρέων, είναι ένα πρόσωπο. Ο ιστορικός τραγικός άνθρωπος.

Η Αντιγόνη θάβεται ζωντανή για την ανυπακοή της. Ο γιος του Κρέοντα και αρραβωνιαστικός της, ο Αίμονας, αυτοκτονεί από την θλίψη του. Η βασίλισσα Ευρυδίκη, αυτοκτονεί στη συνέχεια από τη θλίψη της για τον θάνατο του γιου της.

Η Αντιγόνη είναι η τραγική ηρωίδα που κυριάρχησε σε αυτό που λέμε “αναβίωση του αρχαίου δράματος”.

Άλκηστις:

* Η Άλκηστις είναι η πολυπόθητη νύφη, η ωραία και η σεμνή. Η νέα γυναίκα με τις απεριόριστες επιλογές. Θα θυσιαστεί για χάρη του συζύγου της Άδμητου και θα δεχθεί να πεθάνει στη θέση του.
“Δεν θέλω πια να ζω αν είναι να χωρίσω από σένα”. Είναι η ενσάρκωση της γυναικείας πίστης και της αυταπάρνησης. Αυτή που θα αποδείξει ότι ο έρωτας μπορεί να ξεπεράσει την κοινωνική σύμβαση, να ανατρέψει ακόμα και τους φυσικούς νόμους.

“Διαχρονικό Σύμβολο”
Είναι γραμμένο από τις Μοίρες, ο βασιλιάς Άδμητος να πεθάνει νέος. Όμως ο Απόλλων που τον προστατεύει, πείθει τις Μοίρες να δεχθούν κάποιον άλλο στη θέση του Άδμητου. Ο πατέρας του ο Φέρης, αρνείται. Το ίδιο και η μητέρα του, αν και είναι γέροι και οι δύο. Είναι γλυκιά η ζωή. Μόνο η γυναίκα του, η μητέρα των δύο παιδιών του δέχεται να δώσει τη ζωή της για τον άνδρα της. Του ζητάει όμως να μην βάλει άλλη γυναίκα στο κρεβάτι τους και έχουν τα παιδιά μητριά. Ο Άδμητος ορκίζεται μπροστά στους πολίτες και ο θάνατος έρχεται χωρίς αναβολή. Η Άλκηστις σβήνει. Όλοι θρηνούν και ετοιμάζονται για την κηδεία. Εμφανίζεται ο φίλος του σπιτιού ο Ηρακλής και ο Άδμητος του κρύβει τον θάνατο της γυναίκας του, προσποιούμενος ότι κλαίει για κάποια “ξένη”, αλλά “χρήσιμη” για το σπίτι. Ο Ηρακλής φιλοξενείται εν αγνοία του μέσα σε γενικό πένθος. Γλεντοκοπάει και πίνει ώσπου μαθαίνει από έναν δούλο την αλήθεια. Τότε πάει στον κάτω κόσμο και φέρνει πίσω την Άλκηστη στον φίλο του. Του την προσφέρει σαν “ξένη”, λάφυρο από αγώνες, στη θέση της γυναίκας του. Πιέζει τον Άδμητο να την δεχτεί και εκείνος μπροστά στην Άλκηστη –που έχει σκεπασμένο το πρόσωπό της με ένα πέπλο- σπάει τον όρκο του “για να μην θυμώσει ο φίλος του”.
Αινιγματική σιωπή της Άλκηστης. Επιστροφή στο σπίτι. Τέλος αίσιο;
“Κωμωδία ή Τραγωδία; ”
Το έργο αυτό, είναι το αρχαιότερο σωζόμενο του Ευριπίδη. Παίχτηκε το 438 π.Χ. στη θέση σατιρικού δράματος. Είναι ίσως το πιο αινιγματικό από τα έργα του αρχαίου δράματος και έχει αντιμετωπισθεί κάτω από πολύ διαφορετικά πρίσματα. Είναι γνήσια τραγωδία; Είναι κωμωδία με τους ήρωες να σατιρίζονται από τον ποιητή; Είναι σατιρικό δράμα; Είναι το τέλος της τραγωδίας;
Όλες αυτές οι απόψεις, καταλήγουν ότι τελικά είναι ένα έργο προβληματισμού. Παρά την προσπάθεια των ερευνητών να στριμώξουν το έργο σε κάποια κατηγορία, αυτό δεν αφήνει περιθώρια για πειστικές οριοθετήσεις και διαλύει κάθε φιλολογικό περιορισμό.
Ο Ευριπίδης, ενώ πάντα χρησιμοποιεί την ηρωική παράδοση και τη μυθική διήγηση, απορρίπτει το ηρωικό άτομο, αποκαλύπτοντας την αδύναμη πλευρά των προσώπων, “ανθρώπων τε και Θεών”. Πολλές φορές, ένα πρόσωπο χαμηλής κοινωνικής στάθμης, είναι πιο ευγενικό και ηρωικό από τον κλασσικό ήρωα.
Μια ηρωική πράξη αμφισβητείται και αντιστρέφεται και οι Θεοί αποκαλύπτονται με όλα τους τα ανθρώπινα ελαττώματα. Έτσι, το φαινόμενο “happy end”, θέτει το έργο υπό αμφισβήτηση αν είναι ή δεν είναι γνήσια τραγωδία. Ο Ευριπίδης δεν το επιτρέπει να μετατραπεί σε έναν θρίαμβο της ζωής πάνω στον θάνατο, γιατί ταυτόχρονα αποκαλύπτει έναν κόσμο ηθικά νεκρό.
Η Άλκηστις είναι η επιστροφή από το θάνατο, αλλά είναι και ο θάνατος της ζωής. Το έργο ακροβατεί ανάμεσα στο τραγικό και στο κωμικό χωρίς να ενδίδει σε κανένα είδος. Σήμερα, πιο τραγικό και από έναν φόνο, είναι το έκπληκτο μάτι ενός παιδιού που δεν γνωρίζει αν οι γονείς του ζουν ακόμη κάτω από τα ερείπια μιας βομβαρδισμένης πόλης.
Η Άλκηστις του Ευριπίδη, μας βοηθάει να ανιχνεύσουμε το όριο ανάμεσα στο τραγικό και στο κωμικό.

“Σύγχρονες Αναφορές”
Σε έναν κόσμο που τα πάντα καθορίζονται από τη λογική του συμφέροντος, του κέρδους και της ανάγκης, πως άραγε ηχεί μια τέτοια πράξη της Άλκηστης, πράξη απόλυτης προσφοράς και ανιδιοτέλειας; Πως την προσλαμβάνει το κοινωνικό σύνολο;
Την αποδέχεται με θαυμασμό μεν. Όμως την καταλαβαίνει πραγματικά; Και αν ναι, τότε πώς ξεχνάει και προδίδει τη μνήμη της με τόση επιπολαιότητα και ελάχιστη αντίσταση;
Τη θαυμάζει για την ίδια την πράξη ή για το “όφελος” που παρέχει; Τελικά, μπορούμε εμείς οι ίδιοι να δεχτούμε και να γεννήσουμε μια πράξη απόλυτης δωρεάς και αγάπης, ή είμαστε εγκλωβισμένοι στα γρανάζια του κέρδους και της ανάγκης με τις συνειδήσεις μας να σιωπούν βραχυκλωμένες;
Το πνεύμα των δοσίλογων και των μαυραγοριτών θριαμβεύει και ο κόσμος ο πολύς, προσπαθεί να επιβιώσει και να “βολευτεί”, ενδίδοντας στη σιωπή. Η “ανάγκη” επικρατεί. Έτσι πολύ φυσικά, μια τέτοια πράξη ηρωικής αυτοθυσίας, αν και είναι αξιοθαύμαστη, δημιουργεί απορία, αμηχανία και επιμελώς, ξεχνιέται γρήγορα.

Η Άλκηστις όμως, είναι εκεί και διδάσκει αιώνια: Η Αγάπη καταλύει τη δύναμη του Άδη.

Αριάδνη:

* Η Αριάδνη είναι η πανάρχαια Μινωική Θεά της βλάστησης που ξέπεσε σιγά–σιγά σε ηρωίδα του μύθου, για να αναδειχθεί σε σύμβολο της εγκαταλειμμένης ερωμένης.

“Η έκπτωτη Θεά”
Αριάδνη σημαίνει αγνή. Πάναγνη. Και μαζί με το όνομά της, ο μύθος, οι τροπές του, οι προβολές του και οι εκδοχές του, ομολογούν για μια πανάρχαια Μινωική Θεά, που σιγά-σιγά ξέπεσε σε ηρωίδα. Για μια Θεά της βλάστησης και της γονιμότητας, που όταν οι Ολύμπιες Άρτεμις και Αφροδίτη σφετερίστηκαν τις ιδιότητες και τον λατρειακό της χώρο, εκείνη υποβαθμισμένη πια, προσαρμόστηκε στον τύπο της βασιλοπούλας που ερωτεύεται το ξένο παλικάρι, τον Θησέα, τον πολέμιο του ίδιου της του σπιτικού. Ομόλογη από αυτή την άποψη με την άλλη μοιραία βασιλοπούλα, τη Μήδεια. Και όπως εκείνη, έτσι και η Αριάδνη γίνεται συνεργός του ξένου στον φόνο του αδελφού της του Μινώταυρου, βοηθώντας τον Θησέα με τον περιβόητο μίτο και απαρνιέται τους δικούς της, τον κραταιό πατέρα της τον Μίνωα και ακολουθεί τον εραστή της στο φευγιό του, για να εγκαταλειφθεί όμως άσπλαχνα από εκείνον στη Νάξο.
Εκεί ανοίγεται ένας άλλος μυθικός κύκλος που θέλει την Αριάδνη μέσα από το ζευγάρωμά της με τον Διόνυσο, να γίνεται αγέραστη και αθάνατη. Στις ραφές των δύο μυθικών κύκλων, χώρεσαν ένα σωρό παραλλαγές, αντικρουόμενες και αντιφατικές.

Ο Θησέας την εγκατέλειψε για χάρη μιας Αθηναίας, της Αίγλης και απελπισμένη η βασιλοπούλα κρεμάστηκε από λύπη λέει η μια εκδοχή.

Άλλη εκδοχή λέει ότι την σκότωσε η Άρτεμις επειδή ζευγάρωσε με τον Θησέα ιερόσυλα μέσα στο ιερό της. Αποκτά γιους με τον Θησέα, αλλά συχνά οι γιοι της σύμφωνα και με τα δηλωτικά τους ονόματα, αναφέρονται σαν καρπός της ένωσής της με τον Διόνυσο. Στάφυλος και Οινοπίων.

Κατά μια άλλη εκδοχή, το καράβι του Θησέα, παρασυρμένο από τρικυμία, έφτασε στην Κύπρο, όπου η καταπονημένη από τις κακουχίες και την εγκυμοσύνη Αριάδνη, έσβησε πριν προλάβει να γεννήσει και στην συνέχεια λατρεύτηκε σαν Αριάδνη-Αφροδίτη.

Ο Παυσανίας, μιλάει για μία μια παράδοση που θέλει την Αριάδνη να είναι θαμμένη στο ναό του Διόνυσου στο Άργος.

Αμήχανοι οι Νάξιοι μπροστά σ’ αυτό το μπερδεμένο μυθολογικό κουβάρι, αποφάνθηκαν πως η Αριάδνη δεν ήταν μία αλλά δύο. Γυναίκα του Διόνυσου η παλαιότερη και ερωμένη του Θησέα η νεότερη. Και όσο και αν μοιάζει αυθαίρετη αυτή η εξήγηση, έχει τα δίκια της, μιας και διαβλέπει ορθά το αμφιπρόσωπο της Αριάδνης και δίνει προτεραιότητα στην αρχική της φύση. Τη Θεϊκή.

“Με Όχημα τον Έρωτα”
Στον μακρύ χρόνο ως τις ημέρες μας, την Αριάδνη δεν την ταξίδεψε η Θεϊκή της φύση, αλλά η πολύπαθη θνητή με όχημα τον Έρωτα ανάμεσα σε Θησέα και Διόνυσο.
Ο απελπισμένος και προδομένος έρωτας από τη μια και ο ανέλπιστα ξανακερδισμένος, ο δοξαστικά λυτρωτικός με Θεϊκό χιτώνα από την άλλη. Κινώντας οι δύο εραστές της, θνητός και αθάνατος, τα νήματα της ερωτικής της μοίρας, την ανυψώνουν ο καθένας με τον τρόπο του, σε σύμβολο ερωτικό και ακραία φορτισμένο. Μα πιο πολύ, στο διαχρονικό της ταξίδι μέτρησε το “τραύμα”…..
Η εξανθρωπισμένη δραματικότητα της μορφής της, της χάρισε αμέριστα τη συμπάθεια των αιώνων, αφήνοντας έτσι έκθετο σε αφορισμούς τον Αθηναίο ήρωα, παρ’ όλη την μέριμνα της Αθηναϊκής προπαγάνδας να κρατηθούν αλώβητα το ήθος και το γόητρό του. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως η δυναμική του μοτίβου της ερωτικής προδοσίας, είναι εκείνη που όπως διαβάσαμε στην αρχή του άρθρου, έφτασε να μαζέψει περισσεύματα συμπάθειας ακόμα και για τη μάγισσα, την παιδοκτόνο Μήδεια. Γιατί όσο και αν αξιώθηκε η Αριάδνη την εύνοια του Διόνυσου, όσο και αν πυρακτώθηκε από τον Θεϊκό εραστή, δεν έπαψε να πέφτει πάνω της η σκιά του απαρνητή Θησέα.
Και τι θα ήταν αλήθεια το Διονυσιακό σμίξιμο χωρίς την εγκατάλειψή της από τον θνητό εραστή;
Έχει μάλιστα κανείς την αίσθηση, πως τους χυμώδεις ερωτικούς καρπούς που γεύτηκαν Διόνυσος και Αριάδνη, τους όφειλαν στον Θησέα.

Η Αριάδνη ενσαρκώνει στους αιώνες το αρχέτυπο της εγκαταλειμμένης ερωμένης. Της γυναίκας που δόθηκε άνευ όρων και προδόθηκε κυριολεκτικά ανυποψίαστη.

Σαπφώ:

* Η Σαπφώ δεν είναι μυθολογικό πρόσωπο. Ανήκει στην ιστορική πραγματικότητα. Κατόρθωσε όμως με τη ζωή και το έργο της να κυριαρχήσει του μύθου. Ο ποιητικός της λόγος, αποτέλεσε την απάντηση των γυναικών στον κόσμο των ανδρών και ο υπερβατικός της θάνατος στα αφρισμένα νερά της Λέσβου εξ αιτίας του πιθανού έρωτά της, είναι εξ ίσου ακραίος όπως και η ζωή της.

“Η Ποιήτρια του Έρωτα”
“Ιερή, Δεκάτη των Μουσών, Καλή θαυμαστόν τι χρήμα”, “Μελιχρόν αύχημα Λεσβίων”.
Χαρακτηρισμοί για την Σαπφώ, από τον Αλκαίο, τον Σόλωνα, τον Πλάτωνα, τον Στράβωνα και τον Λουκιανό. Ψάπφα, Ψαπφώ, Σαπφώ. Ένα πρόσωπο μέσα στο θρύλο.
Ελάχιστες είναι οι ιστορικές πηγές που αναφέρονται στη ζωή και στο έργο της.
Τα υπόλοιπα τα ανέλαβε ο μύθος.
“Γεγονυία κατά την μβ’ Ολυμπιάδα”, δηλαδή ανάμεσα στο 612 και 609 π.Χ. στην Ερεσσό ή στην Μυτιλήνη; Αμφίβολος και ο γάμος της με τον Ανδριώτη Κερκύλλα, καθώς και ο παθιασμένος της έρωτας για τον Φάωνα, εξ αιτίας του οποίου όπως λένε, αυτοκτόνησε πέφτοντας από το ακρωτήριο Λευκάτας. Αίνιγμα και η κόρη της, η Κλεις. Σίγουρη ωστόσο η εξορία της στη Σικελία γύρω στο 600 π.Χ. εξ αιτίας των πολιτικών ταραχών στη Λέσβο.
Παιδαγωγός και ποιήτρια. Έγραψε επιγράμματα, ελεγείες, ιάμβους και μονωδίες. Από όλα αυτά, ελάχιστα σώθηκαν ακέραια. Τα περισσότερα έφτασαν ως εμάς ακρωτηριασμένα.
Οι περιπέτειες των ποιημάτων της, παραμένουν άγνωστες.

“Ύμνος στο Πάθος”
Κύρια πηγή της έμπνευσής της είναι ο έρωτας. “Έρως δ’ ετίναξε μοι φρένας, ως άνεμος κατ’ όρος δρύσιν εμπέτων”. Η Σαπφώ με την Αιολική της λύρα, υμνεί το γυναικείο κάλλος. Δεσπόζουσα θέση στην ποίησή της, κατέχουν οι ερωμένες της: Ατθίς, Ανακτορία, Μεγάρα, Κυδρώ, Γογγύλα, Δίκα, Γοργώ, Γύριννα. Συχνές οι αναφορές της στην Αφροδίτη, στον Άδωνι, στη Σελήνη και στα Άστρα. Θέματα οικεία καθημερινά, που τα προσεγγίζει με απλότητα και πάθος, χωρίς να τα φορτώνει με στολίδια, κατακτώντας έτσι μια μοναδική και συγκρατημένη λιτότητα ύφους. Μέσα από την απλή διαπίστωση, την ειλικρίνεια και τη σαφήνεια, διακρίνεται μια δύναμη και μια εσωτερική ομορφιά. Η Σαπφώ τιθασεύει και τις πιο βαθιές συναισθηματικές εντάσεις της. Αγγίζει το ωραίο με την μεγαλύτερη δυνατή λιτότητα των εκφραστικών μέσων. Δείχνει, δεν αναλύει. Ζήλιες, πόθοι, ανταγωνισμοί, χωρισμοί, αναμνήσεις. Τα πάθη του έρωτα. Στη θέα της αγαπημένης της παραλύει: “α δε μ’ ίδρως κακχέεται, τόμος δε παίσαν άγρει, χλωροτέρα δε ποίας έμμι, τεθνάκην δ’ ολίγω ‘πιδεύην φαίνομαι”. Ο μέγας ποιητικός άθλος, ένας προσωπικός καημός να ηχεί οικείος και να συγκινεί επί 25 και πλέον αιώνες. Ένας και μόνος στίχος, μια λέξη και αυτή ενίοτε ακρωτηριασμένη αρκούν για να πυροδοτηθεί το πάθος, να αναβλύσει η μαγεία, να λάμψει η χάρη και να μεταφερθούμε μέσα στην ομορφιά. Μπορεί η Σαπφώ στον έρωτα να είχε πολλές ανταγωνίστριες, στην ποίηση όμως καμία ποιήτρια ως τώρα, δεν μπόρεσε να την ανταγωνιστεί. Παραμένει πάντα μοναδική και λυρική.

“Ανάμεσα στο Μύθο και στην Ιστορία”
Η Σαπφώ με την μεγάλη ποιητική της τομή, σημάδεψε ανεξίτηλα το ποιητικό τοπίο. Διάσημη ήδη στην εποχή της, συνεχίζει να δεσπόζει όλους τους επόμενους αιώνες, ως τις μέρες μας. Επιδράσεις του έργου της απαντώνται στον Θεόγνι, στον Βακχυλίδη και στον Πίνδαρο. Θαυμαστές της, ο Σόλων και ο Πλάτων. Στην περίοδο της μέσης Αττικής Κωμωδίας, το όνομά της δίνει και παίρνει. Αρκετοί κωμωδιογράφοι, ανάμεσά τους και ο Αντιφάνης, ο Άμφις και ο Έφιππος, γράφουν κωμωδίες και τις τιτλοφορούν με το όνομά της. Δυστυχώς κανένα από αυτά τα έργα δεν σώθηκε. Πολλά τα εγκώμια και στην Παλατινή Ανθολογία.

(Παλατινή Ανθολογία ονομάζεται η συλλογή Ελληνικών επιγραμμάτων πολλών ποιητών από τον 5ο π.Χ. αιώνα έως το Μεσαίωνα, η οποία σώζεται σ' ένα χειρόγραφο της Bibliotheka Palatina στη Χαϊδελβέργη. Οι εκατό τελευταίες σελίδες βρίσκονται από το 1797 στην Παρισινή Εθνική Βιβλιοθήκη).

Η 15η ηρωίδα του Οβίδιου. Ο Κάτουλος την παραφράζει και την μιμείται. Ο Οράτιος συχνά αναφέρεται σ’ εκείνη. Η ποίησή της παρέχει εναύσματα στον Λογγίνο για να διατυπώσει καίρια αξιώματα για την ποιητική τέχνη. Η παρουσία της Σαπφούς στην ποίηση των νεώτερων χρόνων, είναι καταλυτική. Σπάνια η ποίηση χρωμάτισε τόσο πολύ τον μύθο και την ιστορία και τροφοδότησε τόσες φιλολογικές έριδες και κουτσομπολιά, όσο η ποίηση της Σαπφούς.
Φαινόμενο μοναδικό: Η ερωτική της κλίση, να γίνει το έμβλημα της γυναικείας ομοφυλοφιλίας. Το όνομά της και η γενέτειρά της να δηλώνουν τον μεταξύ των γυναικών έρωτα.

“Απόμακρη, αλλά και Οικεία”
Οι φιλόλογοι που ανέλαβαν την “ηθική” αποκατάσταση της ποιήτριας, σκόνταψαν στο πουριτανικό πνεύμα που ηθικολογεί παρακάμπτοντας τα ίδια τα ποιήματα. Πουριτανικό πνεύμα που “συσχετίζει κουτά”, αδυνατώντας να συλλάβει την ελευθερία και την τόλμη της κοινωνικής και της ερωτικής ζωής στη Λέσβο, τον 6ο π.Χ. αιώνα. Θεωρίες που δικαίως έπεσαν στο κενό, αφού τα ποιήματα μιλούν από μόνα τους. Στείρα σκέψη, που εθελοτυφλεί σε μια τόσο μεγάλη παράδοση, που αρνείται ακόμα και τον μετριοπαθή Πλούταρχο, ο οποίος γράφει για τα ερωτικά πάθη της Σαπφώς:

“Φωνής επίσχεσις, ερύθημα πυρρώδες,
ιδρώτες οξείς, αταξία και θόρυβος εν τοις σφυγμοίς,
τέλος δε της ψυχής κατά κράτος ηττημένης,
απορία και θάμβος και ωχρίασις”.

Αποσιωπάται ακόμα και το μνημειώδες σχόλιο του Λογγίνου:
“Η Σαπφώ τα συμβαίνοντα,
ταις ερωτικαίς μανίαις παθήματα,
εκ των παρεπομένων και εκ της αληθείας αυτής εκάστοτε λαμβάνει”.

Η Σαπφώ, παραμένει πάντα το σύμβολο της ποίησης και του έρωτα. Τόσο μακρινή και τόσο κοντινή μας. Πάντα ένας ερωτικός καημός και μια πανσέληνος, θα την φέρνει δίπλα μας. Απόμακρη, μα κοντινή και οικεία. “Κτήμα ελαεί”.

Κάτι σαν .....Φινάλε:

Μέσα από αυτά τα 8 πορτραίτα των συγκεκριμένων Γυναικών, προσπάθησα να δώσω το πορτραίτο της Γυναίκας-Πρότυπο και την Ιδέα που εκφράζει. Τον Έρωτα, τη Δύναμη, τη Θυσία και τη Γνώση. Πολλές απ’ αυτές, θα μπορούσαν να είναι άντρες.

Αφήνω τη Μητρότητα απ’ έξω, γιατί αυτό είναι από μόνο του …...Ιερό!!! Είναι τόσο Ασύλληπτο και τόσο Μεγαλειώδες, που το δικό μας το μυαλό, δεν το χωράει. Εμείς, δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε!!!

Εκείνες ……..Ναι!!!!!

Υ.Γ. Σας ευχαριστώ για την ανάγνωση.